احادیث تفسیری را گزارش كرده است.

احتمال دارد كه وی همان حسین بن احمد الناصر بن یحیی الهادی بن حسین بن قاسم بن ابراهیم بن اسماعیل بن ابراهیم بن حسن بن حسین بن علی بن ابی طالب ابو عبد الله الكوفی العلوی الحسینی باشد كه به سال ۳۳۹ ق، وفات یافته است. خطیب بغدادی به نقل از محمّد بن احمد بن سفیان حافظ، در معرفی ابو عبد الله كوفی علوی می‌نویسد: «كان أحد وجوه بنی هاشم و عظمائهم و صلحائهم و كان من شهود للحاكم و كان ورعاً خیراً فاضلاً فقیهاً ثقة صدوقاً؛ او یکی از سرشناسان، بزرگان و نیکانِ بنی‌هاشم بوده است. او از گواهان برای حاکم و محاکم قضایی بود و مردی پرهیزگار، نیکو، فاضل، فقیه، مورد اعتماد و راستگو بوده است». همو می‌گوید كه ابو عبد الله به بغداد آمد و از او خواستند كه حدیث بگوید؛ ولی او امتناع كرد، امّا به كوفه رفت و احادیث اندكی را برای آنان بازگفت.^۱

[ ۱۰۰ ]. اسماعیل بن منصور بن احمد القصار

اسماعیل بن منصور بن احمد، از اساتید شیخ صدوق در فرغانه بوده است.^۲ در روایتی كه او نقل كرده، نام اساتید شیعی مانند احمد بن محمّد بن خالد برقی، حسن بن علی بن فضّال، ثعلبة بن میمون و عبد الرحمان ابن حجّاج دیده می‌شود.^۳ این روایت از امام صادق علیه السلام است. بنا بر این، به احتمال قوی وی از عالمان شیعی است. متن روایت وی در مباحث اخلاقی بوده و نمی‌توان از آنها مذهب وی را برداشت كرد؛ امّا همین كه روایت امام صادق علیه السلام را گزارش می‌كند، مؤیّد خوبی بر شیعه بودن وی است؛ چه این كه سنّیان، تنها احادیث نبوی‌اي را كه امام صادق علیه السلام بیان كند، گزارش می‌كردند.

علی علیه السلام و امام رضا علیه السلام پایان می‌یابند. مضمون یكی از روایات امام رضا علیه السلام ـ كه أبو الحسن بصری نقل كرده است ـ در بارة شیعه و مسئله تقیّه است.^۱ همچنین روایت مشهور: «سل تفقهاً ولا تسأل تعنتاً» كه امام علی علیه السلام به پرسشگری شامی بیان می‌دارد، از روایات ابو الحسن بصری است.^۲

ﻫ. محدّثان فرغانه

[۹۹ ]. ابو عبد الله كوفی^۳ علوی^۴

از نام و نشان ابو عبد الله كوفی، اطلاع دقیقی در دست نیست. از یك سند در كتاب علل الشرائع می‌توان دریافت كه وی در طبقة اساتیدِ اساتیدِ صدوق بوده است.^۵ بنا بر اين، وی در دهه‌های پایانی سدة سوم و دهه‌های نخست سدة چهارم زندگی می‌کرده است.

ابو عبد الله، در فرغانه زندگی می‌كرده و به «فقیه» آن دیار شهرت داشته است.^۶ روایات وی با سند متّصلش به امام صادق علیه السلام ختم می‌شود و این روایات در تفسیر آیات (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ)^۷ و (ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَيْراتِ بِإِذْنِ الله)^۸ است.^۹ با توجّه به شیوة روایت كردن وی و لقب علوی، احتمال شیعه بودن او قابل توجّه است.

شیخ صدوق، روایات او را به واسطة ابو جعفر محمّد بن علی بن نصر بخاری مقری شنیده است. در دو روایتی كه از ابو عبد الله كوفی نقل شده، او تنها