143
تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ

[۷۸ ].محمّد بن وارث سمرقندی

از محدّثان شیعه و راویان كتب حدیث در نیمة اوَل سدة چهارم هجری است. او شاگرد حسین بن اشكیب مروزی۱ و ابو علی حسن (حسین) بن علی قمی۲ است. جعفر بن محمّد بن قولویه (م۳۶۸ق) صاحب كتاب كامل الزیارات، شاگرد اوست.۳

کتاب‌هاي حدیثی متعددی را روایت كرده است كه برخی از آنها عبارت‌اند از: صحیفة سجادیه،۴ كتاب أسماء رسول الله صلی الله علیه و اله، و كتاب المتعة (هر دو اثر حسن بن خرزاذ قمی)،۵ كتاب الرد علی من زعم أن النبی صلی الله علیه و اله كان علی دین قومه، كتاب الرد علی الزیدیة و كتاب النوادر۶ (هر سه اثر حسین بن اشكیب).

سدة پنجم هجری

[۷۹ ].جعفر بن محمّد بن ابی بكر نسفی سمرقندی (ابو العباس مستغفری) (م۴۳۲ق)

ابو العباس مستغفری، دانشمندی خطیب، حافظ، مفسّر و محدّث بزرگی از اهالی سمرقند است. وی را فقیه، رجالی و تاریخدان ماوراء النهر خوانده و گفته‌اند که وی خطیب منطقة نسف بوده است.۷

او آثار متعددی نگاشته که برخی از آنها عبارت‌اند از: كتاب طبّ النبی صلی الله علیه و اله،۸ تاریخ سمرقند،۹ كتاب معرفة الصحابة،۱۰ كتاب تاریخ نسف،۱۱ کتاب تاریخ كش،۱۲

1.. رجال النجاشی، ص۴۴ ـ ۴۵.

2.. همان، ص۴۴، ش۸۷.

3.. همان، ص۴۴ ـ ۴۵.

4.. الصحیفة الثالثة، افندی، ص۱۱ (به نقل از: صحیفة سجادیه به روایت حسین بن اشکیب، ص۵۰).

5.. رجال النجاشی، ص۴۴، ش۸۷.

6.. همان، ص۴۴ ـ ۴۵.

7.. ر.ک: الأنساب، ج۲، ص۱۰۹.

8.. الذریعة، ج۱۵، ص۱۴۴، ش۹۵۹.

9.. همان، ج۳، ص۱۸۸، ش۹۶۲.

10.. تذکرة الحفّاظ، ج۳، ص۱۱۰۲.

11.. همان ‌جا.


تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
142

بنا بر اين، محمّد بن ابراهیم در نیمة اوّل قرن چهارم زندگی می‌كرده است. بیش از این در متون روایی و رجالی در بارة وی اطلاعاتی به دست نیامد.

در متون اهل سنّت، نام فردی با عنوان محمّد بن ابراهیم سمرقندی كسايی به چشم می‌خورد. او نیز به خاطر نقل روایتی در فضیلت امام علی علیه السلام ـ توصیه‌های نبوی به امام علی علیه السلام ـ متّهم به حدیث‌سازی شده است.۱ با توجّه به بررسی‌های انجام شده، اشتراك این دو عنوان با هم اثبات نشد.

محمّد بن ابراهیم سمرقندی كسایی ـ كه در متون اهل سنّت آمده ـ، استاد ابو عمرو بن سماك (متوفّای نیمة دوم قرن چهارم)،۲ از راویان پُركار سنّی است. از جهت طبقه و زمان زندگانی، احتمال اشتراك وجود دارد.

[۷۷ ].حیدر بن محمّد سمرقندی

او از راویان شیعه در قرن چهارم هجری است. حیدر بن محمّد سمرقندی، شاگرد محمّد بن عمر كشّی (صاحب كتاب رجال) است. شیخ مفید۳ (م۴۱۳ق) با یك واسطه از او روایت نقل كرده است. مفید۴ و طوسی،۵ هر كدام از وی در مجالس درسی حدیث برای شاگردانشان روایات وی را بازگو كرده‌اند.

به نظر می‌رسد كه وی با حیدر بن نعیم بن محمّد سمرقندی، متفاوت باشد؛ چه این كه حیدر بن نعیم، همدوره و گاه شاگرد عیّاشی بوده است و حال این كه حیدر بن محمّد در طبقة شاگردان شاگرد عیّاشی است. بنا بر اين، از جهت زمانی، وی سال‌ها بعد از حیدر بن نعیم حضور داشته است.

1.. لسان المیزان، ج۵، ص۲۴، ش۹۳.

2.. از آن جا كه ابو عمرو بن سماك، استاد حاكم نیشابوری (م ۴۰۵) است، بنا بر این باید در نیمة دوم قرن چهارم فوت كرده باشد.

3.. الأمالی، مفید، ص۲۳، ح۵.

4.. همان ‌جا.

5.. الأمالي، طوسی، ص۴۵، ح۵۳.

  • نام منبع :
    تاریخ حدیث شیعه در ماوراء النهر و بلخ
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی غلامعلی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 38773
صفحه از 356
پرینت  ارسال به