يک. جایگاه

نجاشی، رجال‌شناس شهیر شیعه، او را به بزرگی یاد مي‌کند و می‌نویسد: «عیّاشی، فردی ثقه، مورد اعتماد، بسیار راستگو و بزرگی از بزرگان شیعه است».^۱ شیخ طوسی می‌افزاید: «محمّد بن مسعود عیّاشی، از اهالی سمرقند است و گفته شده كه از تیرة بنی تمیم است».^۲ كنیه‌اش «ابو النضر» است و فردی جلیل القدر، واسع الأخبار، روایت‌شناس و آگاه بر احادیث است.^۳ شیخ طوسي در دیگر كتابش می‌گوید: «عیّاشی در علم، فضل، ادب، درك، فهم، هوش و زیركی، والاترین دانشمند مشرق‌زمین در زمان خود بوده است».^۴ از این رو، برخی وی را عظیم الشأن و شیخ الطائفه^۵ و یا بزرگ عالمان شیعه^۶ دانسته‌اند. عیّاشی در فقه، حدیث، کلام، تفسیر، طب، نجوم، تاریخ، سیره و... استاد بود و معمولاً در تمام این علوم، کتاب‌هایی را تألیف کرده است.^۷

نجاشی، این مطلب را هم اضافه کرده است که عیّاشی از ضعفا بسیار روایت کرده است. این تعبیر، قابل ملاحظه و برای اهل فن، توجیه‏پذیر است. گفتنی است که عیّاشی در ابتدا سنّي بوده و احادیث آنان را شنیده بود؛ ولی در همان جوانی، شیعه شد^۸ و خوش درخشید.

دو. طبقه

تاریخ ولادت و وفات او دقیقاً روشن نیست؛ ولی با بررسی‌های رجالی، رحلت او را حدود سال ۳۲۰ق، تخمین زده‌اند^۹ و او را هم‌طبقة کلینی (م۳۲۸ق)

می‌كنند و بورق، خاطره‌ای را كه خود از امام عسكری علیه السلام در بارة فضل به یاد دارد، برای او نقل می‌کند.^۱

[۶۸ ].محمّد بن شاذان بن احمد(ابو عبد الله)

محمّد بن شاذان بن احمد بن عثمان برواذی، از اساتید شیخ صدوق است. صدوق، روایاتی را از وی در كتاب علل الشرائع روایت كرده است. در این روایات، گاه از وی «براوذی»^۲ و گاه «برواذی»^۳ یاد شده است كه به نظر می‌رسد هر دو غلط بوده و در آنها تصحیف راه یافته باشد و ظاهراً صحیح آن، «بردادی» است؛ برداد، روستایی در حوالی سمرقند (سه فرسخی آن) است.^۴

غالب روایات محمّد بن شاذان، از عالمان سنّي است ومحتوای آنها معمولاً رنگ و بوی اعتقادات شیعه نمی‌دهد. این روایات ـ كه معمولاً مربوط به قصص انبیاست ـ بیشتر به كلمات خودِ وهب بن منبه یمانی ختم می‌شود كه در برخی از آنها تصریح شده که روایت از كتاب تورات است.^۵

[۶۹ ].محمّد بن مسعود بن محمّد بن عیاش سلمی سمرقندی (ابو نضر عیّاشی)

ابو نضر محمّد بن مسعود عیاش سمرقندی، مشهور به عیّاشی، از اهالی سمرقند است. ^۶ وی محدّث، فقیه و متکلّم بزرگ شیعه در قرن سوم و نیمة اوّل قرن چهارم هجری است. این دانشمند بزرگ خراسان را می‌توان مشهورترین و پُركارترین عالم شیعی در منطقة سمرقند و كش دانست.