گرگان گذرانده باشد و سپس در دورة تدریس، ساكن سمرقند شده باشد و احتمالاً او نیز مانند اساتیدش از عالمان سنّی بوده است.

[۶۶ ].عبد الصمد بن عبد الشهید انصاری (ابو اسد)

او استاد شیخ صدوق(م ۳۸۱ ق) در سمرقند بوده است.^۱ شيخ صدوق، وقتی از وی یاد كرده، عبارت «رضی الله عنه» را به كار برده كه برخی از این تعبیر، وثاقت وی را برداشت كرده‌اند.^۲ استاد عبد الصمد در روایتی كه برای صدوق نقل كرده، پدرش عبد الشهید انصاری است. این روایت، نبوی است و امام رضا علیه السلام آن را در مدّت اقامت در خراسان برای مخاطبان، بیان كرده‌ است. غیر از آنچه گفته شد، اطلاعات بیشتری (مانند مذهب و...) در بارة وی در دست نیست.

[۶۷ ].محمّد بن ابراهیم ورّاق

وی از اهالی سمرقند است. کشّي، روایاتی از محمّد بن ابراهیم ورّاق نقل كرده است. گاهی نام او را در طبقة اساتید كشّی می‌توان دید^۳ و گاهی نیز كشّی به واسطة استادش سعد بن جناح، از او روایت می‌كند.^۴ مهم‌ترين استاد كشّی یعنی محمّد بن مسعود عیّاشی نیز شاگردیِ او را كرده است.^۵ شیخ طوسی نیز او را از راویان با واسطة معصومان علیهم السّلام دانسته است.^۶ به نظر می‌رسد که این عنوان، یا نام دو نفر از راویان بوده و یا فردی است كه از عمر طولانی‌اي برخوردار بوده است. در متنی كه كشّی گزارش كرده، او به همراه یكی از شیعیان متدیّن و با ورع به نام بورق بوسنجانی، راهی مكّه می‌شوند. در این سفر، یادی از فضل بن شاذان

نام فرزند جعفر نیامده است؛ ولی با توجّه به عبارت روایت از یكدیگر و روایت با واسطه از معصومان علیهم السّلام و همچنین زندگی در سدة سوم و چهارم، به نظر می‌رسد كه راویِ كتاب‌های روایی بوده‌اند و کتاب‌هاي قابل توجّهی در اختیار داشته‌اند.

[۶۵ ].عبدوس بن علی بن عباس جرجانی (ابو محمّد)

او استاد شیخ صدوق (م۳۸۱ ق) است. صدوق در سفرش به سمرقند به منزل^۱ وی رفته و از او روایاتی را شنیده است.^۲ گفتنی است كه شیخ صدوق در مدّت اقامتش در سمرقند، نزد دو تن از عالمان آن دیار شاگردی كرده است: یكی عبدوس بن علی و دیگری عبد الصمد بن شهید انصاری.

در کتاب‌هاي رواییِ شیخ صدوق، روایات نبوی از وی گزارش شده است و هیچ شاهدی (مانند گفتار رجالیان، مضمون متون روایات و...) در بارة مذهب وی به دست نیامد. تنها می‌توان گفت كه وی در روایت، شاگرد عالمانی چون: عبد الله بن یعقوب،^۳ احمد بن محمّد بن اسحاق، جعفر بن محمّد بن مرزوق شعرانی، احمد بن محمّد (معروف به ابن شغال) و بندار بن محمّد بن عیسی بوده است.

گفتنی است كه استادان عبدوس، غالباً در این روایات، از عالمان اهل سنّت هستند و معمولاً مجالس روایی خود را در گرگان دایر مي‌كرده‌اند. براي نمونه، عبید الله بن یعقوب بن یوسف رازی در سال ۳۲۹ق، در جُرجان (گرگان) كلاس حدیث داشته است^۴ و بندار بن ابراهیم نیز در همان شهر به تدریس روایت مشغول بوده است.^۵ بنا بر اين، عبدوس باید تحصیلات خود را در