هم در خانواده‌ای علمی بزرگ شده است و هم این كه احتمالاً سال‌های نخست تحصیلش را در سمرقند گذرانده است. بنا بر این، احتمال دارد كه وی سال‌های نخست تحصیلش را در سمرقند سپری كرده و سپس برای تكمیل تحصیلاتش به قم سفر كرده باشد.
او را از شاگردان محمّد بن مسعود عیّاشی دانسته‌اند. شیخ طوسی پس از بیان این نكته، ابراز می‌دارد كه وی تمام کتاب‌هاي عیّاشی را پس از آن‌که بر مؤلّف قرائت كرده، برای دیگران روایت كرده است. همو می‌نویسد: حیدر بن محمّد در عین حال كه شاگرد عیّاشی بوده، در نقل بسیاری از روایات با او مشاركت داشته است.۱ به نظر می‌رسد كه شاگردیِ وی نسبت به عیّاشی، بیشتر در حدّ اجازة نقل آثار عیّاشی بوده باشد؛ چه این كه طبق یك نقل، تمام کتاب‌هاي عیّاشی را او برای نسل بعد گزارش كرده است.۲ ابن ندیم از نسخه‌ای كه به خطّ ابو احمد حیدر بن نعیم بوده، فهرست آثار عیّاشی را گزارش كرده است.۳
از ویژگی‌های بسیار مهم حیدر بن نعیم سمرقندی، آن است كه توانسته بسیاری از كتاب‌ها و اصول رواییِ شیعه را ـ كه بالغ بر هزار كتاب و اصل بوده است ـ از اساتید خود فراگیرد و به نسل بعد منتقل سازد.۴
حیدر بن محمّد، مؤلّف مصنّفاتی نیز بوده است که دو کتاب تنبیه عالم قتله علمه الذی هو معه و النور لمن تدبره از آنهاست.۵
