اصحاب، راویان۱ و كارگزاران امام علی علیه السلام نیز بوده است. مورّخان همواره، قُثَم را به فضل و ورع ستوده‌اند.۲
عبد الله بن جعفر بن ابی طالب نقل می‌كند كه در كودكی با عبید الله و قُثَم ـ دو فرزند عبّاس ـ در حال بازی بودند كه پیامبر صلی الله علیه و اله با مركب خویش برآنان می‌گذرد و وقتی فرزندان عبّاس را می‌بیند، با ملاطفت ویژه‌ای با آنان برخورد مي‌کند و هر دویِ ایشان را بر مركب خویش سوار می‌كند.۳ مدّت‌ها پس از وفات پیامبر خدا صلی الله علیه و اله، گروهی شاید برای ایجاد تنش، از او می‌پرسند: چرا تنها علی از پیامبر ارث بُرد و شما (خاندان عباس) از ارث محروم شُدید؟ قثم پاسخی می‌دهد كه نشانگر معرفت اوست. او می‌گوید: «انّه كان اوّلنا لحوقاً و اشدنا لزوقاً؛ چراكه علی، نخستین كس از ما بود كه به پیامبر پیوست و از همة ما بیشتر با او همراه بود».۴
امیر مؤمنان علیه السلام ـ در همان ابتدای خلافت ـ هنگام عزیمت به سوی فتنه‌آفرینان بصره، قثم را به عنوان والیِ مكّه و طائف منصوب كرد۵ و برای او و تمام فرزندان عبّاس دعا كرد.۶ در سال ۳۸ هجري، امام علی علیه السلام او را به عنوان امیر الحاج گماشت۷ و نامة شصت و هفت نهج‌البلاغه، یادگاری‌اي از این حكم علوی به قُثَم بن عبّاس است.
قثم تا روزی كه امام علی علیه السلام به شهادت رسید، فرماندار مكّه بود و با تحرّكات معاویه در خونخواهی طلبیدن برای عثمان از مکّیان، مقابله كرد. هرچند به هنگام حملة بسر بن ارطات به مكّه، قثم از مكّه فرار كرد، با اين حال، پس از خروج بسر، دوباره به مكّه بازگشت.۸
1.. رجال الطوسی، ص۷۹.
2.. الطبقات الكبری، ج۷، ص۳۶۷.
3.. أسد الغابة، ج۴، ص۱۹۷.
4.. همان جا.
5.. ابتدا امیرمؤمنان علیه السلام، ابو قتاده انصاری را والی مكّه می‌كند؛ امّا چیزی نمی‌گذرد كه امام علیه السلام قُثَم را به فرمانداری آن دیار، منصوب می‌كند.
6.. معجم رجال الحدیث، ج۱۵، ص۷۹.
7.. تاریخ الطبری، ج۵، ص۱۳۲.
8.. الغارات، ج۲، ص۶۲۱.
