شده، تنها به نام یک نفر دست یافتیم:

[۴۷ ].احمد بن محمّد بن عبد الله صغدی

از راویان احادیث اهل بیت علیهم السّلام و اصالتاً اهل صغد است.^۱ احمد بن محمّد نسوی، از وی در مرو حدیث شنیده است. چه بسا احمد بن عبد الله صغدی در آن دیار ساكن بوده است. شیخ صدوق با دو واسطه، روایاتی از وی گزارش كرده است.^۲ اسناد روایات او به سلمان فارسی ختم شده و فضایلی از امام علی علیه السلام را در دورة خلیفة اوّل بیان كرده است. در بخشی از این روایت ـ كه اصل آن بسیار طولانی است ـ آمده که وقتي خلیفة اوّل از پاسخگویی به سؤالات جاثلیق (بزرگ عالمان نصارا) كه به همراه یك‌صد مسیحی به مدینه آمده بود، ناتوان مي‌گردد، آنها را به سوی امام علی علیه السلام هدایت می‌كند. سؤالات، بیشتر در بارة خداوند و وجود حق تعالی است.^۳

محدّثان سمرقند

شیعیان در سده‌های سوم، چهارم و پنجم در سمرقند، حضور نسبتاً پررنگی داشته‌اند و این حضور، سبب برپاییِ جلسات حدیث‌خوانی و انتشار روایات اهل بیت علیهم السّلام بوده است. گفتنی است که در سدة اوّل هجری، تنها قُثَم بن عباس را می‌توان از صحابة پیامبر و راویان حدیث سمرقند دانست.

سدة اوّل هجری

[۴۸ ].قُثَم بن عباس بن عبد المطلب قرشی هاشمی

وی فرزند عبّاس، عموی پیامبر خدا علیه السلام و اُمّ فضل است. او از سرشناسان صحابة پیامبر خدا صلی الله علیه و اله و بهترین‌های تابعیان بوده است.^۴ همچنین وی از

[۴۵ ].محمّد بن حسین بن محمّد بخاری (ابو بكر)

ابو بكر محمّد بن حسین بن محمّد بخاری، از راویان با واسطة احادیث امام رضا علیه السلام در بخارا بوده است. وی شاگرد ابو اسحاق ابراهیم بن محمّد رازی بخاری است و نامش در سند كتاب مسند الرضا علیه السلام آمده است. او دارای كتاب أمالی بوده و در آن، روایاتی از امام رضا علیه السلام نقل كرده است. صاحب التدوین، روایتی از وی گزارش كرده است كه همراه با سند آن چنین است:

رأیت فی أمالی أبی بكر محمّد بن الحسین ابن محمّد البخاری، أنبأنا الشیخ أبو إسحاق إبراهیم بن محمّد بن عبد الله الرازی أنبأنا علی بن محمّد بن مهرویه القزوینی بها، أنبأنا أبو أحمد داود بن سلیمان، حدّثنا علی بن موسی الرضا، حدّثنا أبی موسی بن جعفر عن أبیه جعفر بن محمّد، عن أبیه محمّد بن علی، عن أبیه علی بن الحسین، عن أبیه الحسین بن علی، عن أبیه علی بن أبی طالب، قال: قال رسول الله صلی الله علیه و اله: «لا یزال الشیطان ذعرا من المؤمن ما حافظ علی الصلوات الخمس، فإذا ضیعهن تجرأ علیه وأوقعه فی العظائم».^۱

[۴۶ ].ابو منصور زنادی (زیادی)

وی از راویان شیعه و نویسندة کتاب الحج است.^۲ در بعضی از نسخه‌های الفهرست، نام او «ابو منصور زیادی» آمده است؛ ولی رجالیانی همچون محمّد علی اردبیلی^۳ و آیة الله خویی،^۴ واژة زنادی را مناسب دانسته‌اند. از این رو، ابو منصور اصالتاً از اهل زناد از توابع بخارا بوده است. از تاریخ زندگانی و نام دقیق وی اطّلاعی در دست نیست.

ج. محدّثان صُغد

در فصل اوّل گذشت که صُغد، اقلیم و یا شهری بین بخارا و سمرقند است. گویا راویان حدیثِ اهل بیت علیهم السّلام در این منطقه، حضور نداشته‌اند. در پژوهش انجام