77
تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی

نگه داریم، چنان‌‌که خاندان پیامبر[[ص]]، و کسانی که به ما امر شده از آنها تبعیت کنیم، در همه دوران‌‌ها حاضرند."۱ در واقع از این زمان تا دوره ابداعِ عبارت استعاریِ «کتاب گویای خدا» ( کِتاب الله الناطِق) برای توصیف امامان فاصله چندانی نیست.۲

در میان شیعیان،‌‌ تمثیل و نمادیابی به روش‌‌های پرطرفدار در تفسیرگریِ قرآن تبدیل شد. با این وجود، تنها فرقه‌‌های دگر‌‌اندیش [[شیعی]] نظیر نُصَیر‌‌ی‌‌ها و دروزی‌‌ها تا آنجا پیش رفتند که معنای باطنی قرآن را تنها مرجع نافذ قرآن بپندارند، و در نتیجه آنان نوعی رهیافت اباحه‌‌گرانه نسبت به احکام دینی قرآن را گسترش دادند.

نمونه‌‌ای از رویکرد تمثیلی در سنت تفسیری شیعیان را می‌‌توان در تفسیرگریِ سفر شبانه محمد[[ص]]، که در قرآن (اسراء۱۷: ۱) به آن اشاره شده، مشاهده کرد. نویسندگان اسماعیلی و نُصیری، با اینکه می‌‌دانستند طبق تفسیرِ سنتی این آیه ناظر به سفری واقعی است که در آن پیامبر[[ص]] ‌‌از مکه به اورشلیم برده شده، آن را نماد سفر معنوی امامان یا اشخاص دیگر در قلمرو الهی تفسیر کردند.۳

از دیگر ویژگی‌‌های سنت تفسیری شیعه تعصب تند ضدسنّی است. آنان بسیاری از آیات قرآن را که معنای آشکار ( ظاهر) آنها دارای دلالت‌‌های منفی است یا به صورت کلی و سربسته به اعمال خلاف یا گنه‌‌کاران اشاره می‌‌کند، از طریق تفسیرگریِ تمثیلی ( باطن)، ناظر به شخصیت‌‌های تاریخی خاصی گرفته‌‌اند که در اسلامِ سنّی چهره‌‌هایی برجسته قلمداد می‌‌شوند. عبارت‌‌های منفیِ پربسامد در قرآن نظیر: بَغي (بی‌‌شرمی)، فحَشاء (هرزگی)، مُنکَر

1.. طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق آغابزرگ طهرانی، نجف، ۱۰ جلد، ۱۳۷۶-۱۳۸۵/۱۹۵۷-۱۹۶۵، ج۱، صص ۳-۴.

2.. بُرسی،‌ مشارق انوار الیقین فی اسرار امیر المؤمنین، بیروت، بی‌تا، ص۱۳۵؛
M. Ayoub, "The Speaking Qurʾān and the Silent Qurʾān: A Study of the Principles and Development of Imāmī Shīʿī Tafsīr,” in A. Rippin, ed., Approaches to the History of the Interpretation of the Qurʾān, Oxford, ۱۹۸۸, p. ۱۸۳, n. ۱۷ [[ب.ت: ایوب، «قرآن ناطق»]]; Poonawala, ibid, p. ۲۰۰.

3.. برای رویکرد اسماعیلی ن.ک: قاضی نعمان مغربی، اساس التأویل، تحقیق ع. تامر، بیروت، ۱۹۶۰، ص ۳۳۷؛ برای تفسیر نُصَیری ن.ک: رسالۀ ابو عبد الله حسین بن هارون صائغ در:
M. M. Bar-Asher and A. Kofsky, "A Tenth-Century Nuṣayrī Treatise on the Duty to Know the Mystery of Divinity,” BSO(A)S ۵۸, ۱۹۹۵, pp. ۲۴۳-۵۰.

تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی
76

تفسیرگریِ [صحیح] قرآن خواهد جنگید، همان طور که من برای نزول آن جنگیدم، و آن شخص علی بن ابی طالب است" ( اِنَّ فیکُم مَن یُقاتِلُ عَلی تَأویل القُرآن کَما قاتَلتُ عَلی تَنزیلِهِ وَ هُوَ عَلي بن اَبي طالِب).۱ این اندیشه که پیامبر[[ص]] شخصا علی[[ع]] و همچنین (به‌‌تلویح) فرزندان او را تفسیرگرانِ قرآن معرفی کرده است از دیگر احادیث نیز برمی‌‌آید. مشهورترین آنها در این میان «حدیث مربوط به دو چیز گرانبها» (حدیث الثَقَلَین) است: دو چیزی که گفته شده محمد[[ص]] برای معتقدانش به ارث گذاشته است. تفاوت‌‌های قابل‌‌توجهی میان احادیث تفسیری سُنّی و شیعی درباره هویت این دو چیز و معنای این حدیث وجود دارد. مطابق یکی از نقل‌‌ها، این دو چیز گرانبها عبارت‌‌اند از کتاب خدا و سنت پیامبر[[ص]].۲ در دیگر تحریر‌‌های این روایت، که در هر دو دسته آثار سُنّی و شیعی ثبت شده است، قرآن و خاندان پیامبر[[ص]] ( اهل البَیت) به عنوان ثَقَلان معرفی شده‌‌اند. منابع شیعی اختلاف میان این دو تحریر از این روایت را چنین توضیح می‌‌دهند که هرچند در سنت تفسیری اهل‌‌سنت روش عمل پیامبر[[ص]] ابزاری برای تفسیرگریِ قرآن تلقی شده است (و به همین خاطر آن را قرین قرآن ذکر کرده‌‌اند)، در سنت شیعی، خاندان پیامبر[[ص]] همان نقش را ایفا می‌‌کنند:‌‌ تنها با وساطت امامان،‌‌ یعنی فرزندان پیامبر[[ص]]، معانیِ رازوار ((باطنی))، و آشکار و غیرسرّی ((ظاهری)) متن قرآن برای مؤمنان هویدا می‌‌شود. همچنین برآنند که ثَقَلان تا ابد درهم تنیده‌‌اند ( لَن یَفتَرِقا) یا، مطابق سخنان ابو جعفر محمد طوسی (د. ۴۶۰/۱۰۶۷)، از مفسران برجسته امامیه: ”این روایت اثبات می‌‌کند که [قرآن] در همه نسل‌‌ها وجود خواهد داشت، چراکه بعید است که [محمد][[ص]] ما را به حفظ چیزی امر کند که نمی‌‌توانیم آن را

1.. ابو النضر محمد بن مسعود عیاشی، تفسیر العیاشی، تحقیق: رسولی محلاتی، تهران ۱۴۱۰ق (ویرایش جدید، بیروت ۱۴۱۱ق)، ج۱، ص۱۵. قس: همان، ص۱۷؛ برای منابع بیشتر ن.ک:
Shahrastani, [[livre des religions et des sects,]] trans. Gimaret and Monnot, [[Paris and Louvain: Peeters/UNESCO, ۱۹۸۶,]] vol. ۱, p. ۵۴۳, n. ۵۳۱ where further sources are cited; I. K. Poonawala, "Ismāʿīlī taʾwīl of the Qurʾān,” in Rippin, Andrew (ed.) Approaches to the History of the Interpretation of the Qurʾān. Oxford, ۱۹۸۸, pp.۲۰۹-۲۱۰. [[ب.ت: پوناوالا، «تأویل قرآن»]]

2.. Ebn Esḥāq, Sīra Rasūl Allāh, tr. A. Guillaume as The Life of Muhammad, Oxford, ۱۹۵۵, p. ۶۵۱.

  • نام منبع :
    تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    به کوشش محمدعلی طباطبایی و جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 11446
صفحه از 416
پرینت  ارسال به