خلاصه کرده است - تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی

>پژوهشگاه قرآن و حدیث>آثار پژوهشگاه>کتاب ها

تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی

شریف رضی، تلخیص البیان^۱ فی مجازات القرآن و حقائق التأویل فی متشابهات التنزیل، هرچند در تعریف رسمی از تفسیر کلاسیک نمی‌‌گنجند، به‌‌خوبی گسترش مرزهای این رشته علمی را در دور شدن از دوره شکل‌‌گیری به نمایش می‌‌گذارند. دغدغه اصلی آنها تشبیه و تجسیم بود که، در عین حکایتگری از رشد کلام متأثر از معتزلیان،^۲ با فهمی پیچیده از نقش زبان در پیوند بود (آنچه کمال ابو دیب آن را «هشیاری شاعرانه»^۳ نامیده است^۴). گنجاندن اثر پارسیِ ابوالفتوح رازی (د. پس از ۵۲۵/۱۱۳۱)، رَوض الجِنان و رَوح الجَنان، نیز در این بافت مناسب به نظر می‌‌رسد.

به نظر می‌‌رسد آثار شیعی مربوط به قرون هفتم/سیزدهم تا دهم/شانزدهم بسیار کم بررسی شده‌‌اند. مونوت بر آن است که کمیِ نسبیِ تفسیرها در قرن‌‌های هشتم/چهاردهم و نهم/پانزدهم نتیجه حمله مغول‌‌هاست.^۵ آثار نگاشته‌‌شده توسط مقداد سُیوری (کنز العرفان، د. ۸۲۶/۱۴۲۳)، شرف الدین نجفی ( تأویل الآیات الظاهرة، قرن دهم/شانزدهم) و دیگران (احتمالا شامل آنهایی که متأثر از ابن‌‌عربی [د. ۶۳۸/۱۲۴۰] بوده‌‌اند، چنان‌‌که لاوسِن نقل کرده است^۶) شناخته‌‌شده هستند؛ اما هنوز کارهای بسیاری باید انجام شود تا به دید کاملی از تفسیرهایی برسیم که دربرگیرنده عناصر شیعی هستند؛ ولی این احتمالا درباره بسیاری از آثار سُنّی هم که از این وهله از دوره کلاسیک در دسترس هستند، اما آنها هم هنوز بررسی نشده‌‌اند، کاملا درست است. در مجموع می‌‌توان گفت خصوصیات فراگیر موجود در تفسيرهای این دوره تنها در گرو مسئله اعتبار [[یعنی اینکه چه کسی یا چه چیزی دارای این اعتبار هست که قرآن را تفسیر کند]]‌‌ نیست؛ بلکه این مسئله نیز که از لحاظ محتوایی شامل

1.در متن انگلیسی تخلی البیان (Takhlī al-bayān) آمده است که به نظر می‌رسد اشتباه تایپی باشد. (م.)

2.. See: Mahmoud Ayoub, ‘Literary Exegesis of the Qurʾān: The Case al-Sharīf al-Raḍī’, in Issa J. Boullata, ed., Literary Structures of Religious Meaning in the Qurʾān (Richmond, ۲۰۰۰), pp. ۲۹۲-۳۰۹.

3.poetic alertness

4.. Kamal Abu Deeb, ‘Studies in the Majāz and Metaphorical Language of the Qurʾān: Abū ʿUbayda and al-Sharīf al-Raḍī’, in Issa J. Boullata, ed. Literary Structures of Religious Meaning in the Qurʾān (Richmond, ۲۰۰۰), p. ۳۲۲.

5.. Guy Monnot, ‘Islam: Exégèse coranique. I. ۱. Introduction à l’exégèse duodécimaine’, Annuaire, Résumé des conferences et de travaus, Paris, EPHE, Ve section sciences religieuse, ۹۱ (۱۹۸۲-۱۹۸۳), pp. ۳۰۹-۳۱۷, at p. ۳۱۵.

6.. Lawson, ‘Hermeneutics’, EIR. [[ب.ت: همین کتاب، صص۸۵ به‌بعد]]

تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی

خلاصه کرده است:

طَبرِسی در محضر درس یکی از شاگردان ابو جعفر طوسی^۱ و نیز پسر او^۲ نشسته بود، و تبیان طوسی نخستین اثر تفسیری جامع در سنت تفسیری امامیه بود. آثار پیشین از لحاظ سبک نامتعارف‌‌تر و از لحاظ جهت‌‌گیری فرقه‌‌گرایانه بودند، و اصلا تظاهر به پیروی از الگوي بزرگ طبری و دیگران در پرداختن به کل آیات قرآن و [[ذكرِ]] همه شرح‌‌های عالمانه بالقوه مرتبط [[در تفسیر]] نمی‌‌کردند؛ چنان‌‌که مایل به پذیرش دوپهلوگویی یا تكثر در تفسیر نبودند. در مقابل، تبیان هر دو دسته منابع شیعی و سنی را در بر گرفت، و طيف وسيعی از علوم اسلامی، از نحو گرفته تا فقه، را به کار گرفت و تفسیر هر آیه را جداگانه ذکر کرد که یک قرن بعد هم طبرِسی همان روش را در پیش گرفت (با سرفصل‌‌های متفاوتِ «قرائت»، «اِعراب»، «لغت»، «معنی» و...).^۳

حتی در مسائل مربوط به تمامیت متن قرآن (برجسته‌‌ترین برچسب شیعی در دوره شکل‌‌گیری)، گرایش طبرِسی به یافتن راه‌‌هایی جهت استفاده از فن تعلیقه‌‌نگاری^۴ برای عرضه همان معنایی که دیگران پیش‌‌تر از طریق اصلاح متنی بدان دست یافته بودند، البته مهم است؛ زیرا نقطه هرمنوتیکی‌‌ای محسوب می‌‌شود که در این دوره در مرکز همه فعالیت‌‌های تفسیری، اعم از شیعی و سنی، قرار دارد.

کالدر تفسیرهای این دوره را نمایانگر طرد تأملات بی‌‌اعتبار در باب متن، و نیز طرد تفسیرگری‌‌های رازورزانه/تمثیلی (که به صورت معناداری یک موضع ضدفرقه‌‌گرایانه است) می‌‌داند،^۵ مگر اینکه یکی از آن جنبه‌‌ها با نکته‌‌سنجی‌‌های مدرَسی همراه شوند (چنان‌‌که در جهان اهل سنت نمونه بارز آن فخر الدین رازی [د. ۶۰۶/۱۲۰۹] است). این تبیین در تصویر کردن [[چگونگی]] ظهور آثار تفسیری طوسی و طبرِسی در سنت شیعی بسیار تأثیرگذار است.

این دوره همچنین شاهد ظهور چهره‌‌های مهمی مانند شیخ مفید (د. ۴۱۳/۱۰۲۲)، شریف رضی (د. ۴۰۶/۱۰۱۵) و شریف مرتضی (د. ۴۳۶/۱۰۴۴) است. آثارِ در دسترسِ

1.منظور بروس فاج، چنان‌که در صفحۀ ۳۲ کتابش تصریح کرده، عبد الجبار بن عبد الله مقرئ رازی است. (م.)

2.ابو علی طوسی (بروس فاج، همان). (م.)

3.. Bruce Fudge, Qurʾānic Hermeneutics: al-Ṭabrisī and the Craft of Commentary (London, ۲۰۱۱), pp. ۳۸-۳۹.

4.glossing technique

5.. Calder, ‘Tafsīr’, p. ۱۳۴. [[ب.ت: کالدر، تفسیر از طبری، ص۲۰۸]]

نام منبع :

تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی

سایر پدیدآورندگان :

به کوشش محمدعلی طباطبایی و جمعی از پژوهشگران

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1395

نوبت چاپ :

اول

در این کتابمقالاتی از شش نویسنده‌ منتشر شده است که همگی متعلق به دوره کنونی هستند. از این‌رو آگاهی و اشراف بر این مطالب، بر خلاف نگاشته‌های دوره‌های پیشین، بیش از آنکه ارزش تاریخی داشته باشد، ارزش و اهمیت علمی دارد.
شاخص‌ترین چهرۀ این دوره که تشیع را با تمرکز بر جنبه‌های تفسیری آن به عنوان تخصص خود برگزید، مئیر براشر است. رسالۀ دکترای وی متمرکز بر تفاسیر متقدم امامیه به طور مشخص: تفسیر فرات کوفی، تفسیر قمی، تفسیر عیاشی و تفسیر نعمانی که در سال ۱۹۹۱ با راهنمایی اتان کلبرگ و در دانشگاه عبری اورشلیم به زبان عبری نگاشته و دفاع کرد.
رابرت گلیو، تاد لاوسن، اندرو ریپین، گرهارد بوورینگ و بروس فاج از جمله محققانی هستند که مقالاتی از آنها در این کتاب منتشر شده است.
مجموعه مقالات این کتاب:
چهارده مقاله‌ای که در این کتاب ترجمه و ارائه شده‌اند منتخبی از بهترین نگاشته‌های غربیان در موضوع تفسیر امامیه در دو دهۀ گذشته است.
ترتیب چینش مقالات بر اساس ترتیبی موضوعی است. چرا که تقریبا هیچ یک از این مقالات ناظر به یکدیگر نیستند و ارجاعی به هم ندارند.
در بخش نخست کتاب، به مباحث کلی تفسیر امامیه اشاره شده است، بدین منظور مقالۀ درآمدی بر تفسیر شیعی، نوشتۀ براشر و مقاله دربارۀ چگونگی تعریف تفسیر شیعی، نوشتۀ ریپین به دنبال هم آورده شده است.
سایر مقالات این بخش اشاره به مدخل‌های کوتاه دائرةالمعارفی است که مروری سریع بر تفسیر شیعی از نگاه غربیان دارد و در پایان نیز مباحثی از براشر دربارۀ حق تفسیر قرآن در سنت تفسیری شیعه آورده شده است.
در بخش دوم که در برگیرنده ۹ مقاله است هر یک از مقالات بر یک اثر تفسیری خاص در یک دورۀ زمانی خاص یا تفسیر یک آیۀ خاص در آثار تفسیری شیعه اشاره دارد. مقالات این بخش بر اساس ترتیب تاریخی سوژه‌ها، از نخستین قرون هجری تا دوران معاصر، آورده شده‌اند.
بنابراین چینش مقالات بخش دوم به قرار ذیل است:
1. تاریخ‌گذاری یک حدیث هرمنوتیکی در کتاب سُلَیم بن قیس/ نوشته گلیو؛
2. تفسیر منسوب به امام جعفر صادق علیه السلام / نوشته بوورینگ؛
3. تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام / نوشته براشر؛
4. تفاسیر متقدم امامیه در قرون سوم و چهارم هجری و روش‌های تفسیری / برگرفته بخشی از کتاب براشر؛
5. دو حدیث نامتعارف در تفاسیر متقدم شیعی / نوشته براشر؛
6. فنون تفسیری منسوب به امامان شیعه در تفاسیر پنج قرن نخست / نوشته رابرت گلیو؛
7. نگاه طبرسی به مباحث زبانی و ادبی در تفسیر مجمع البیان / ترجمۀ فصل سوم از کتاب بروس فاج؛
8. تفسیر اخباری در دورۀ پساصفوی / مدخلی دائرةالمعارفی از لاوسن؛
9. تفسیر آیۀ ۲۴ سورۀ نساء در تفاسیر امامی از آغاز تا عصر حاضر / نوشته گلیو.
دربارۀ ترجمه
مقالات این مجموعه از ۶ نویسندۀ به زبان‌های انگلیسی و فرانسوی منتشر شده که توسط ۱۰ مترجم به فارسی برگردانده شده‌ است.
در فرایند ویرایش این ترجمه‌ها حداکثر تلاش به کار گرفته شده است تا در عین وفاداری حداکثری به متون اصلی (و پرهیز از هرگونه دخالت در متن یا محتوای آنها از طریق افزودن عبارات اضافی یا ارائۀ ترجمه‌های آزاد)، ترجمه‌ای شیوا ارائه گردد.
با توجه به بار معنایی خاصی که بسیاری از اصطلاحات تخصصی این کتاب دارد که با شرح و بسط نمی شد مشکل ترجمه را حل کند بدین منظور برای برخی اصطلاحات خاص غربی، که در سراسر کتاب کاربرد داشته اند، به ذکر معادل‌های فارسی‌شان اکتفا شده است و در قسمتی جداگانه تحت عنوان «اصطلاح‌نامه» توضیح کوتاهی دربارۀ آنها داده شده است.
دربارۀ نمایه‌های کتاب این نکته گفتنی است که نمایۀ فارسی علاوه بر موضوعات مهم و کلیدی، شامل آیات قرآن، نام‌های اشخاص، کتاب‌ها، ادیان و مذاهب و فرق، و سایر اعلام مهم جغرافیایی و تاریخی نیز می باشد. اما نمایۀ انگلیسی تنها شامل نام نویسندگان غربی (به علاوۀ تاریخ تولد یا مرگ اشخاص مهم) است.

نتیجه جستجو برای « »