است. به جای آن امام صرفاً مصداق آیه را بیان کرده است.

صِرفِ بیانِ معنا یا مصداق، خواه با اداتی همچون أي یا یَعني یا بدون آن، حجم عمده سخنان تفسیری منسوب به امامان را در آثار حدیثی امامیه تشکیل می‌‌دهد. «معنی» آیات [[از این طریق]] بیان می‌‌شوند، و هرچند این، به خودیِ خود، آشکارکننده برخی مواضع کلامی و فقهی است که ظاهراً امامان از آنها دفاع می‌‌کرده‌‌اند، پذیرش آنها تماماً متکی بر پذیرش وثاقت و اعتبار مفسر است. این یک فن رایج در سنت تفسیری متقدم بوده است؛ لذا (می‌‌توان گفت) در اینجا به طور ویژه مطلب قابل توجه زیادی وجود ندارد.

فن تفسیری دوم: تعلیقه‌‌های توضیحی

از دیدگاهی هرمنوتیکی، موارد جالب‌‌تر آنهایی هستند که در آنها امامان از صِرف بیان معنای آیات فراتر می‌‌روند و توضیح می‌‌دهند که چرا این آیه به این معنا است. این توضیحات، هرچند احتمالا از منظر کلام امامیِ تکامل‌‌یافته بی‌‌فایده به نظر می‌‌رسند، نشان‌‌دهنده بافت احتمالی‌‌ای هستند که این گزارش‌‌ها در آن شیوع یافته‌‌اند. به احتمال زیاد، این گزارش‌‌ها عناصری از بحث و جدل‌‌های متداول، هم میان خود امامیان، و هم بین امامیان و دیگر جریان‌‌های مذهبی بوده‌‌اند. برای غلبه بر حریف در یک بحث علمی، این شیوه که کسی رهبر خود را برخوردار از اعتباری منحصربه‌‌فرد اعلام کند، غالباً ناکارآمد است. فرد باید برتری تفسیرش را به اثبات برساند، و این از طریق نشان دادن اینکه چگونه دیدگاه‌‌های فردیِ او بر مبنای یک ساختارِ نظری و عملیِ منسجم بنا شده‌‌اند، قابل انجام است. این ضرورتِ نظری می‌‌تواند این مسئله را توضیح دهد که چرا گزارش شده که امامان برای دیدگاهشان استدلال می‌‌آوردند (یا به تعبیر دقیق‌‌تر، استدلالی را که در ورای دیدگاهشان بوده، بیان می‌‌کردند). لذا در متون فقهی، امامان این گونه ترسیم شده‌‌اند که نه‌‌فقط حکم، بلکه همچنین شیوه استخراج حکم از متون موجود، از جمله (و پیش از همه) قرآن، را ارائه می‌‌کنند.^۱

آن عرضه یک تعلیقه به همان شیوه کاربردِ یَعني است. برای نمونه درباره آیه و او یافت تو را در خطا‏ و هدایت کرد [ تو را] [[وَوَجَدَكَ ضَالاًّ فَهَدى]] (ضحی۹۳: ۷) از امام [علی] رضا[[ع]] نقل شده است: ”و او یافت تو را در خطا ‏بدین معنی است (یعني): با مردمت، و هدایت کرد [ تو را] بدین معنی است ( أي) که آنها را به دانش تو هدایت کرد."^۱

در کاربرد هر دو واژه أي و یَعني، اطلاعات مکمل ارائه شده است تا مصادیق و نهایتا معنای عباراتِ قرآنیِ به‌‌ظاهر مبهم وضوح یابند. در برخی موارد أي بیانگر توضیحی برای معنای آیه است که از معنای ظاهری آن جداست: ”در فاصله طول دو کمان یا نزدیک‌‌تر بود" [[فَكانَ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنى]] (نجم۵۳: ۹). از [جعفر] صادق نقل شده است: ”بدین معنی است که ( أي)، بلکه، نزدیک‌‌تر بود."^۲

معنای ظاهری آیه این است که آن بسیار پرتوان [[شَدیدُ القُوی]] (ناظر به آیه ۵ سوره ۵۳ (نجم) که معمولا از آن جبرئیل فهمیده می‌‌شود) در فاصله‌‌ای ایستاد که به اندازه طول دو کمان یا کمتر بود. امام این را به معنای «کمتر از طول دو کمان» تفسیر می‌‌کند. به نظر می‌‌رسد حرف أو (یا) در این عبارت قرآنی حاکی از آن است که فاصله حداکثر بالغ بر طول دو کمان بوده است. امام، نظر به یک قاعده سبک‌‌شناختی در اینجا، می‌‌گوید که بلاغت در این عبارت ایجاب می‌‌کند که معنای مورد نظر چنین باشد: «کمتر از، و نه بالغ بر، طول دو کمان».

بااین‌‌همه، این دو ادات توضیح ( أي و یَعني) همواره استفاده نشده‌‌اند و در واقع در مواقع بسیار و (شاید در بیشتر مواقع) به‌‌کلی حذف شده‌‌اند: ”بگو: آیا آنان که می‌‌دانند با آنان که نمی‌‌دانند یکی هستند؟ تنها خردمندان ( اولو الالباب) متذکر می‌‌شوند" [[قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ]] (زمر۳۹: ۹). از [محمد] باقر[[ع]] نقل شده است: ”ما همان‌‌هایی هستیم که می‌‌دانند؛ دشمنان ما هستند که نمی‌‌دانند؛ و شیعیان ما اولو الالباب هستند."^۳ در اینجا می‌‌شد از عبارت یَعني یا أي استفاده کرد؛ اما استفاده نشده