259
تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی

اخبارِ منسوب به امامان در آثار متقدم امامیه پیش از قرن پنجم/یازدهم است که شامل نگاشته‌‌های تفسیری، مجموعه‌‌های حدیثی و آثار فقهی متقدم می‌‌شود. فرض اصلی من این است که این اخبار پیش از تدوینِ منابعی که من در اینجا استفاده کرده‌‌ام، متداول بوده‌‌اند.۱ این اخبار را می‌‌توان فقرات تفسیری جداگانه‌‌ای در نظر گرفت که پیش از گردآوری شدن در این آثارِ به‌‌جامانده، زیستی شفاهی (از طریق نقل اِسناد) یا مکتوب (از طریق آنچه به اصول یا «منابعِ» چهارصدگانه۲ نام‌‌بردار شده‌‌اند) داشته‌‌اند؛ لذا این مسئله که یک گزارش واحد آیا مستخرج از آثار تفسیری است یا فقهی، از اهمیت کمتری برخوردار است. نقشِ (نه کمتر خلاقانه) مؤلفانِ این آثارْ گردآوری، مرتب‌‌سازی و سازماندهی مطالب آنها بوده است. شواهدی موردی از ادخال [[چیزی در متن]] و سایر دستکاری‌‌ها [[در متن]] وجود دارد که البته به نظر من در آن حد نیست که بتواند جعل اخبار، به‌‌ویژه توسط نویسندگان، را اثبات کند.

اینکه من خود را محدود به اخبار تفسیری کرده‌‌ام نه‌‌فقط به خاطر راحتی خودم، بلکه به این سبب نیز هست که من آگاهانه از ارجاع به آثار تفسیری گوناگون منسوب به امامان اجتناب می‌‌کنم. آثار تفسیریِ برجامانده، که تمام متن قرآن یا بیشتر آن را پوشش می‌‌دهند، منسوب به امامان جعفر صادق[[ع]] (د. ۱۴۸/۷۶۵) و حسن عسکری[[ع]] (د. ۲۶۰/۸۷۳-۸۷۴) هستند.۳ تفسیرهای منسوب به امامان در این آثار اغلب بازتاب‌‌دهنده توسعه‌‌های بعدی

1.. این منابع شامل اینها می‌شود: تفسیر القمی (قم، ۱۴۰۴/۱۹۸۴) ابو الحسن علی بن ابراهیم القمی (ز. قرن چهارم هجری/ دهم میلادی)، کتاب المحاسن احمد بن محمد البرقی (د. ۲۷۴/۸۸۷-۲۸۰/ ۸۹۳)، بصائر الدرجات محمد بن حسن الصفار القمی (د. ۲۹۰/۹۰۲-۹۰۳)، الکافی ابو جعفر محمد بن یعقوب الکلینی (د. ۳۲۹/۹۴۱)، عیون اخبار الرضا، من لا یحضره الفقیه و معانی الاخبار ابو جعفر محمد بن علی بن بابَوَیه القمی معروف به شیخ صدوق (د. ۳۸۰/۹۹۱) و تهذیب الاحکام ابو جعفر محمد بن الحسن الطوسی معروف به شیخ الطائفه (د. ۴۶۰/۱۰۶۷).

2.. See: Etan Kohlberg, "Al-Ușūl al-arbaʿumiʾa,” Jerusalem Studies in Arabic and Islam ۱۰ (۱۹۸۷), pp.۱۲۸-۶۶ [[ب.ت: کلبرگ، الاصول]].

3.. See, for example, Meir M. Bar-Asher, "The Qurʾānic Commentary Ascribed to Imam Hasan al-Askari”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam ۲۴ (۲۰۰۰), pp. ۳۵۸-۷۹ [[ب.ت: بَرـ‌ اَشِر، تفسیر امام]]; Gerhard Böwering, "Isnad, Ambiguity and the Qurʾān Commentary of Jaʿfar al-Ṣādiq,” in Lynda Clarke, ed., Shi'ite Heritage: Essays on Classical and Modern Traditions (Binghamton, ۲۰۰۱), pp. ۶۳-۷۴ [[ب.ت: همین کتاب، صص۱۵۵ به‌بعد]]. Paul Nwyia, "Le tafsir mystique attribué à Ğaʿfar Ṣādiq: edition critique,” Mélanges de l'Université Saint-Joseph ۴۳ (۱۹۶۷), pp. ۱۷۹-۲۳۰.


تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی
258

تفسیری» را، که فرایند رسیدن به یک تفسیر خاص از طریق آن طرح‌‌ریزی می‌‌شود، برطرف می‌‌سازند. چنین نظریه‌‌ای می‌‌توانست در ضمن ارائه یک قطعه تفسیری به کار گرفته [[و بیان]] شود؛ حال چه به این قصد که تفسیر امام نسبت به رقبایش پذیرفتنی‌‌تر به نظر برسد (و همچنین پذیرفتنی‌‌تر از حالتی که همین تفسیر بدون اشاره به آن نظریه تفسیری ارائه می‌‌شود)، و چه به منظور فراهم ساختن یک «قانون‌‌نامه» هرمنوتیکی برای مفسران آینده. ارائه یک توجیه نظری برای تفسیری معیّن، تقریبا همیشه با این هدف طراحی می‌‌شود که تفسیرهای دیگر را بلهوسانه و بی‌‌اساس جلوه دهد. موجه‌‌سازیِ یک دیدگاه از طریق ارجاع به یک نظریه عام در عرفِ تفسیریِ (بنا بر فرض) رایج، در حقیقت تأکید بر انسجام موضع فرد، و شکست رقبای اوست. این تصور که یک برداشت خاص از آیات قرآنی معتبر است، تنها به این دلیل که مفسر به‌‌گونه‌‌ای برخوردار از هدایت الهی است (که پاسخ جزمی شیعه در مواقع لزوم است)، در جدل‌‌های کلامی و فقهی با مکاتب دیگر ناکارآمد است؛ گرچه در میان خود شیعیان می‌‌توانسته مؤثر باشد.

به رغم این واقعیت که اصول اعتقادیِ امامیه نظریه هرمنوتیکی را بی‌‌فایده و غیرلازم [[قلمداد]] می‌‌کند، در منابع موجود می‌‌بینیم که امامان طیفی از فنون تفسیری را به کار گرفته‌‌اند. در این فصل من چهار فن تفسیری متفاوت را که در اخبار منسوب به امامان یافت می‌‌شود، بررسی خواهم کرد که عبارت‌‌اند از: معادل معنایی، تعلیقه توضیحی، بررسی‌‌های زبانی، و استفاده از مقوله‌‌های هرمنوتیکی قرآنی. دامنه شواهدِ مورد استناد من محدود به

  • نام منبع :
    تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    به کوشش محمدعلی طباطبایی و جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 11641
صفحه از 416
پرینت  ارسال به