109
تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی

خاص بخش انتهایی آن که بر لزوم تبعیت و اطاعت از ثَقَلان تأکید دارد، در منابع مختلف یکسان نقل شده است: از آنان پیش نیفتید و تصور نکنید که شما از ایشان برتر یا داناترید.

مطابق حدیث مشهور دیگری پیامبر[[ص]] علی[[ع]] را کارزارکننده در راه تفسیرگریِ قرآن معرفی کرده است؛ همان گونه که خود بر سر تنزیل آن کارزار کرده است ( إِنَّ فِیكُمْ مَنْ‏ يُقَاتِلُ‏ عَلَى‏ تَأْوِيلِ الْقُرْآنِ كَمَا قَاتَلْتُ عَلَى تَنْزِيلِه‏). این روایت که چند سال قبل توسط محمدعلی امیرمعزی مورد بررسی دقیق قرار گرفت،۱ روایتی پرتکرار در آثار اهل سنت،۲ شیعه امامی۳ و اسماعیلی۴ است. افزون بر این در سنت اسماعیلی نقش پیامبر[[ص]] نقشی مشابه دیگر پیامبران است و فقط به تنزیل متن قرآن محدود می‌‌شود؛ حال‌‌آنکه نقش علی[[ع]]، و در نتیجه ذریه او، آن است که به طور خاص به لایه‌‌های پنهان قرآن ـ مفاهیمی که باید پنهان داشته شود و تنها برای اصحابِ سِرّ آشکار گردد ــ بپردازند. مصداق بارزی از این تفکیک

1.. M. A. Amir-Moezzi, ‘"Le combatant du taʾwīl”: un poème de Mollā Ṣadrā sur ʿAlī: Aspects de l’imamologie duodécimaine IX.’, Journal Asiatique, ۲۹۲ (۲۰۰۴), pp. ۳۳۱-۳۵۹; repr. In M. A. Amir-Moezzi, La Riligion discrete: croyances et pratiques spirituelles dans l’islam shiʿite (Paris, ۲۰۰۶), pp. ۲۳۱-۲۵۱
در مقالۀ فوق عبارت «مبارز در راه تأویل» (le combatant du taʾwīl) از همان حدیث گرفته شده است. برای دیدن نمونه‌ای انگلیسی از همان مقاله ن.ک:
‘The Warrior of Taʾwīl…’, in M. A. Amir-Moezzi, The Spirituality of Shiʿi Islam (London, ۲۰۱۱), pp. ۳۰۷-۳۳۷.

2.. برای مثال، ن.ک: المحب الطبری، الریاض النضیرة (طنطا، ۱۳۷۲/۱۹۵۳)، ج۲، ص۵۲-۵۳.

3.. ن.ک: تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۱۵ و همان، ص۱۷. همچنین ن.ک: ابوالفتح علی بن عبد الکریم الشهرستانی، کتاب الملل والنحل (بیروت، بی‌تا)، ص۱۸۹؛
al-Shahrastānī, Livre des religions et des sects, tr. And ed. D. Gimaret, J. Jolivet and G. Monnot (Paris and Louvain, ۱۹۸۶), vol. ۱, p. ۵۴۳ and note ۲۳۱,
در پاورقی منبع اخیر، منابع دیگری هم ذکر شده‌اند.

4.. See: ‘Fragments of the Kitāb al-rushd w’l-hidāya, the Arabic text edited by M. Kamil Hussein’, in W. Ivanow, ed., Collectanea, ۱ (Leiden, ۱۹۴۸), pp. ۱۸۵-۲۱۳, at p. ۲۱۱.
شایان ذکر است که متن مورد بحث، آموزه‌های اسماعیلی در اوایل قرن چهارم/دهم را بازتاب می‌دهد. ن.ک:
M. M. Bar-Asher, ‘Outlines of Early Ismāʿīlī-Faṭimid Qurʾān Exegesis’, Journal Asiatique, ۲۹۶ (۲۰۰۸), pp. ۲۵۷-۲۹۶, at p. ۲۶۷;
تاج العقائد ومعدن الفوائد، نوشتۀ داعي اسماعیلی یمنی علی بن محمد بن الولید (د. ۶۱۲/۱۲۱۵)، ص۹۰.

تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی
108

است که به حق سخن می‌‌گوید (وَلَدَيْنا كِتابٌ يَنْطِقُ بِالْحَقّ)" به خدمت گرفته است. وی در توضیح این آیه می‌‌نویسد: ”کتاب ناطق همان دوستِ [خدا، ی. امام] است ( الکِتاب النّاطِق هُوَ الوَلي)."۱ در شیعه اسماعیلی، یا به بیان دقیق‌‌تر در نِزاریه، یکی از دو شاخه اصلی اسماعیلیه، که در آن امامت یک نهاد دائمی زنده باقی مانده است، نقش امام به عنوان قرآن ناطق، مفهومی واقعی‌‌تر و دقیق‌‌تر می‌‌یابد؛ زیرا وی همیشه برای تفسیر کردن سخنان خدا در دسترس مؤمنان است و به این ترتیب دیگر نیاز چندانی به سنت تفسیری مکتوب و نظام‌‌مند ندارند. آن گونه که من از بحث‌‌ با اسماعیلیانی که در اعتقادات خود معتقد به «سنّت زنده»۲ هستند به دست آوردم، آنان این تبیین را تقریبا بدیهی می‌‌دانند.۳ تحریری که از این حدیث در تفسیر عیاشی و نیز دیگر منابع شیعه دوازده‌‌امامی و اسماعیلی وجود دارد،۴ با آنچه در بالا از صحیح مسلم نقل کردیم، در جزئیات بسیاری متفاوت است؛ بااین‌‌حال به گونه‌‌ای

1.. ابو رجب البُرسی، مشارق انوار الیقین فی اسرار امیر المؤمنین (بیروت، بی‌تا)، ص۱۳۵. دربارۀ بُرسی و دیگر احادیثی از همین قبیل که او نقل کرده است، ن.ک:
P. Lory, ‘Souffrir pour la verité selon l’ésotérisme chiite de Rajab al-Borsī’, in M. A. Amir-Moezzi, M. M. Bar-Asher and S. Hopkins, ed., Le Shīʿisme Imāmite quarante ans après: Hommage à Etan Kohlberg (Paris, ۲۰۰۹), pp. ۳۱۵-۳۲۳, at p. ۳۱۹. See also: M. Ayoub, ‘The Speaking Qurʾān and the Silent Qurʾān: A Study of the Principles of the Interpretation of Imāmī Tafsīr’, in A. Rippin, ed., Approaches to the History of the Interpretation of the Qurʾān (Oxford, ۱۹۸۸), pp. ۱۷۷-۱۹۸, at p. ۱۸۳, note ۱۷
[[ب.ت: ایوب، قرآن ناطق، ص۱۱۷، پ۱]]؛
And see now: M. A. Amir-Moezzi, Le Coran silencieux et le Coran parlant: Sourcses scripturaires de l’islam entre histoire et ferveur (Paris, ۲۰۱۱).

2.living tradition

3.. این شکاف بعد از مرگ امام ـ خلیفه المستنصر (د. ۴۲۸/۱۰۹۴) رخ داد. در شبه‌قارۀ هند و نیز در دیگر مناطقی که اسماعیلیان از هند به آن مناطق کوچ کرده‌اند، این دو شاخه به نام‌های بُهره و خوجه هستند. شاخۀ بُهره شامل مستعلی ـ طیبی‌هایی هستند که در هند غربی زندگی می‌کنند. خوجه‌ها (به‌پارسی: خواجه به معنای آقا، جمع: خواجان) نزاری‌هایی هستند که در شمال غربی هند زندگی می‌کنند. این شاخۀ دوم آقاخان را رهبر معنوی‌شان می‌دانند. مراکز اصلی‌شان در پنجاب و سِند، در کنار رود ایندوس سفلی است. جوامع خوجه را همچنین می‌توان در خاور میانه، پاکستان، چین، برمه، آفریقای شرقی و جنوبی، و نیز در آمریکای شمالی و اروپا یافت.

4.. برای آثار اسماعیلی‌ای که در آنها حدیث الثقلین نقل شده است، برای مثال، ن.ک: داعیِ طیبی علی بن الولید، تاج العقائد ومعدن الفوائد، تص. عارف تامر (بیروت، ۱۹۶۷)، ص۹۰. همچنین ن.ک: القاضی النعمان، اساس التأویل.

  • نام منبع :
    تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    به کوشش محمدعلی طباطبایی و جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 11482
صفحه از 416
پرینت  ارسال به