383
تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی

گرفته‌‌اند، شاهدی است بر خلاقیت، مهارت و هنرمندی عالمان. ممکن است بخشی از ظرافت تحلیل‌‌های طوسی در تلاش‌‌های امروزین یافت نشود، و بخش اعظم استدلال‌‌آوری وی در آثار متأخر تکرار و نوسازی شده باشد، اما هنر [[نویسندگان متأخر]]، نه در ابداع ایده‌‌های جدید و اصیل، بلکه در استفاده ماهرانه از مطالب آشنا، در یک حدود و ثغور نوعیِ مشخص برای ارائه بیانی صحیح و معنا‌دار از مشیّت الهی نهفته است.۱

تفسیرهای شیعیِ مورد مراجعه

العیّاشی، محمد بن مسعود بن عیّاش، تفسیر عیاشی، ۲ جلدی در یک مجلد، (قم، ۱۳۸۰/۱۹۶۰).

البَحرانی، هاشم بن سلیمانی [[سلیمان]]، البرهان فی تفسیر القرآن، ۴ جلدی، (تهران، ۱۳۷۵).

البروجردی، حاج سید ابراهیم، تفسیر جامع، ۷ جلدی، (تهران، بی‌‌تا).

فضل الله، الشیخ محمد حسین، من وحی القرآن، ۶ جلدی، (بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳).

الحُوَیزی، عبد علی، تفسیر نور الثقلین، ۵ جلدی، (قم، ۱۳۸۳-۱۳۸۵).

الجرجانی، الحسین بن الحسن ابو المحاسن، تفسیر گازُر جَلاء الاذهان و جِلاء الاحزان، ۳ جلدی، (تهران، ۱۳۳۷).

الکاشانی، محسن فَیض، تفسیر الصافی فی کلام الله الوافی، ۴ جلدی، (تهران، ۱۴۱۵/۱۳۷۳).

الکاشانی، نور الدین محمد، تفسیر المعین، ۳ جلدی، (قم، ۱۴۱۰/۱۹۹۰).

المشهدی، المیرزا محمد، تفسیر کنز الدقائق، ۴ جلدی، (قم، ۱۴۱۰/۱۹۹۰).

القمّی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ۲ جلدی، (قم، ۱۳۶۸).

الرازی، ابو الفتوح حسین بن علی، رَوض الجِنان و روح الجَنان، ۸ جلدی، (تهران، ۱۳۹۸) (که به روح الجِنان نیز معروف است).

1.. لازم است به خاطر مطالعۀ نسخۀ اولیۀ این مقاله و اظهار نظر در مورد آن، از پروفسور تاد لاوسن از دانشگاه مک‌گیل (McGill University) تشکر کنم. اظهار نظرهای وی چالش‌برانگیز و روشن بودند؛ امیدوارم وی عذر مرا بپذیرد، چراکه برای کاوش تمامی افق‌های پرسش‌گرانۀ حاصل از اظهار نظرهای وی مجالی فراهم نشد.


تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی
382

بخش از متن، نه خود استدلال (که تعدادی از اندیشمندان اخیر شیعی آن را مطرح کرده‌‌اند)،۱ بلکه طرح (بی‌‌سابقه) آن در یک اثر تفسیری است.

به عنوان نتیجه می‌‌توان گفت که مجموعه تفاسیر امروزین، معجونی التقاطی از سبک‌‌های تفسیر شیعی متقدم هستند. این تنوع سبک‌‌ها، تا حدی، ممکن است ناشی از گسترش خوانندگان بالقوه تفسیر باشد. همه‌‌فهم کردن این ژانر، سواد فزاینده و از دست رفتن سلطه فکری روحانیان (به رغم قدرت کنونی آنان در ایران) امکان دستیابی به مطالب را برای دانشوران و خوانندگانِ خارج از [[حلقه]] نخبگان علمی فراهم آورده است. خوانندگان بیشتر، مجموعه متنوعی از تقاضاها را پیش روی نویسنده می‌‌گذارد و در نتیجه، از طریق ساده‌‌سازی (شبّر و مشهدی)، یا همه‌‌فهم کردن (مانند استدلال اجتماعی «عقلانی» فضل‌الله) آن تقاضاها برآورده می‌‌شود. مخاطب تفسیر تا فراسوی نخبگان علمی گسترش یافته و این امر بر تنوع سبک تفسیر قرآن که در حال حاضر با آن مواجهیم، اثر گذاشته است.

نتیجه‌گیری

ازآنجاکه هم شیعیان و هم اهل سنت بر آنند که قرآن مؤید دیدگاه‌‌های کلامی آنهاست، تفسیر (در هر دوی این سنت‌‌ها) ناگزیر به ابزار پیشبرد آرمان‌‌های فرقه‌‌گرایانه بدل شده است. این امر خصوصاً درباره دیدگاه شیعیِ در اقلیت، صادق است؛ تفسیر یک رشته علمی بود که در آن، هم هویت جامعه تقویت می‌‌شد و هم مخالفان رد می‌‌شدند. بیشتر مطالبی که پیش‌‌تر تحلیل شد، خواه از تفاسیر کلاسیک و خواه از تفاسیر امروزین، خصیصه‌‌ای آشکارا جدلی دارند. به‌‌کارگیریِ ژانر تفسیر برای اهداف فرقه‌‌گرایانه تا عصر حاضر بی‌‌کم و کاست ادامه یافته است. لازم نیست که مطالب جدلی تنها برای این تهیه شوند که به اطلاع مخالفان برسند؛ بخش اعظم این مطالب را نویسندگان به منظور استوارسازی خوانندگان در عقاید شیعی‌‌شان، یا احتمالاً برای استفاده در احتجاج در برابر همسایگان سنّی‌‌شان ارائه می‌‌دهند.

گرچه جدل، انگیزه اصلی نوشتن تفسیر بوده، اما نحوه تحقق این آرمان در طول زمان متحول شده است. ساختارها و سبک‌‌های متفاوتی که مفسرون شیعی برای استدلال به کار

1.. ن.ک: محمد حسین طباطبائی، شیعه، قم، بی‌تا، ص۲۲۶-۲۳۰، و نیز نویسندگان مذکور در کتاب زیر:
S. Haeri, Law of Desire: Temporary marriage in Iran, London, ۱۹۸۹.

  • نام منبع :
    تفسیر امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    به کوشش محمدعلی طباطبایی و جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 11464
صفحه از 416
پرینت  ارسال به