علی بن الحسین [زین‌‌العابدین][[ع]] گفت: ”... « از آسمان آب را فرو فروستاد» به معنی (یَعني) باران است که خداوند سبب می‌‌شود از بالا فرود آید... و «میوه‌‌ها برآیند که [منبع] تغذیه شما باشند» به معنی (یَعني) چیزهایی است که از زمین خارج می‌‌شود و روزی شما را تشکیل می‌‌دهد."^۱

نخست، این عبارت ساده ادبی: «آب از آسمان»، با عبارتِ «بدین معناست» (یَعني) به «باران» تفسیر شده است. در اینجا فرایند تفسیری، در گام نخست، یک عبارت‌‌پردازی مجدد برای یک عبارتِ شاید غیرمعمول، یا جایگزینی آن با یک واژه یا عبارت پیش‌‌پاافتاده‌‌تر و معمولی‌‌تر است.^۲ بااین‌‌حال جا دارد کسی [[با خود]] بیندیشد: این عبارت [[قرآنی]] که کاملا صریح و بدون ابهام است (آبی از آسمان چه چیزی جز «باران» می‌‌تواند باشد؟). ضمناً، [[این]] تفسیر لفظی هیچ تفاوتی با معنای خود عبارت ندارد (ی. باران عملا همان آبی است که از آسمان فرود می‌‌آید). اگر عبارت «آب از آسمان»، آن طور که من گمان می‌‌کنم، بدون ابهام باشد، جا دارد کسی بپرسد چه نیازی به تعلیقه امام (یَعني «باران») بوده است؟ شاید این عبارت [[قرآنی]]، هرچند گویا و صریح اما، بدترکیب و غیرمعمول بوده است؛ شاید هم به این دلیل باشد که روال کار امامان این بوده است که بر هر واژه یا فقره‌‌ای چنین تعلیقه‌‌هایی بزنند؛ این احتمال نیز هست که این تفسیر در واکنش به یک برداشت دیگر (شاید ادبی) از این فقره باشد که یکی از مخالفان ارائه کرده است.

در قسمت دوم، چیزی بیش از اشاره به استعاره (یعنی مَجاز به آن مفهومی که در تفاسیر متأخر فهمیده شده) وجود دارد. میوه‌‌ها برآیند که [منبع] تغذیه شما باشند، یعنی: نه‌‌تنها میوه‌‌ها ( الثمرات) به معنای دقیق کلمه، بلکه هر آنچه باران سببِ رویش آن از زمین می‌‌شود (مِمّا یُخرِجُها مِنَ الأرض). بر خلاف مثال نخست (که در آن کلمه «یعنی» تعلیقه‌‌ای بر یک عبارتِ بالقوه بدساخت را پیش رو می‌‌نهد)، نقش تفسیر در اینجا تعمیمِ مصداقِ یک لفظِ

رو که]] این اخبارِ تفسیری اغلب نمونه‌‌هایی از تحمیلی‌‌ترین تلاش‌‌های تفسیری‌‌اند ـ چون قرائت‌‌های قطعات قرآنی به‌‌زور در خدمت اهداف شیعی درآمده‌‌اند ــ [[پس]] به‌‌سختی می‌‌توان آنها را بهترین نمونه جهت ارزیابی انسجام هر گونه نظریه تفسیری‌‌ای دانست. بااین‌‌همه می‌‌توان به این اشکال هم چنین پاسخ داد که دقیقا در همین گزارش‌‌هاست که مفسران (در این مورد، فرضاً امامان) می‌‌خواهند اثبات کنند که معنای متنْ چیزی که در ظاهر می‌‌گوید نیست، و در چنین شرایطی می‌‌توان مجموعه روش‌‌های تفسیری را تحت بررسی و مداقه ویژه‌‌ای قرار داد. شناخت سازوکارِ تفسیرگری در اخبار تفسیریِ فرقه‌‌گرایانه بسیار آسان است، زیرا در آنها تلاشی همه‌‌جانبه برای همراه کردن و متقاعد کردن مخاطب نسبت به هدف شیعه وجود دارد.

فن تفسیری نخست: معادل معنایی

یک گونه از فنون تفسیری هست که تحت سیطره مضامین فرقه‌‌ای قرار نگرفته است. در خلال اخبار تفسیری، امامان را چنین می‌‌یابیم که پیوسته با استفاده از گزاره‌‌های ساده درباره معنای برخی آیات قرآنی خاص اظهارنظر می‌‌کنند. هیچ توجیه یا توضیحی درباره اینکه چرا آیات باید حامل چنین معنایی باشند در کار نیست و هیچ بحث و گفت‌‌وگویی از جایگزین‌‌های احتمالی به میان نمی‌‌آید. هیچ تلاشی برای استدلال در کار نیست تا مخاطبِ این تفسیر خاص را قانع کند؛ از اینجا می‌‌توان نتیجه گرفت که اعتبارِ موردِ ادعا برای چنین تفسیرهایی، تقریبا به طور کامل (و ضمنی) بر مبنای ویژگی‌‌های شخصی مفسر (در اینجا خود امام) است. نمونه‌‌های این گزاره‌‌های تفسیریِ ساده فراوان است و (از دیدگاه نظری) بسیار کسل‌‌کننده‌‌اند. این نوع از تعلیقه، به جای تمرکز بر موضوعات فرقه‌‌ای، همه مضامین را دربرمی‌‌گیرد. برای نمونه:

[خدایی] که زمین را بستری برای شما گردانده، و آسمان را سایبانی، و از آسمان آب را فرو فرستاد، که با آن میوه‌‌ها برآیند که [منبع] تغذیه‌‌ای برای شما باشند [بقره۲: ۲۲].[^۱]