تبیانی برای هر چیز ( تِبیاناً لِکُلِّ شَیئ) است. این مقاومت در برابر نقش تفسیر، ناگزیر نمی‌‌توانست برای همیشه باقی بماند؛ زیرا هرچند رهیافت نص‌‌گرایانه در اسلام را می‌‌توان نمونه‌‌ای از تمایل برای به اوج رساندن جایگاه قرآن دانست ـ که البته در دیگر ادیان نیز تمایلات مشابه یافت می‌‌شود ــ نیاز به مرتبط ساختن قرآن با جامعه‌‌ای پویا و زنده، و جست‌‌وجو در قرآن برای یافتن پاسخ به سؤالاتی که صراحتا در آن نیامده، امری بود که دیگر نمی‌‌شد در برابر آن مقاومت کرد.

[[به این ترتیب]] سؤالات جدیدی در این خصوص پدید آمد: چه کسی حق تفسیر کردنِ متن مقدس را دارد؟ آیا مسلمانان حق انجام چنین کاری را دارند؟ اگر چنین است آیا این حق شامل تمامی آنان می‌‌شود؟ یک مفسر در تلاش خود برای تفسیر کردن قرآن تا چه حد آزاد است؟ عالمان مسلمان در پاسخ به این سؤالات اتفاق نظر نداشتند؛ به طوری که شیعیان و اهل سنت در این خصوص اختلاف نظر جدی داشتند. دیدگاه غالب اهل سنت آن بود که پیامبر[[ص]] حق تفسیر کردنِ قرآن را به صحابه و تابعان واگذار کرده است و پس از ایشان این حق به عالمان مسلمان که میراث‌‌بانان مسلمانان هستند، و در نتیجه حق تفسیر کردن ‌‌آن را دارند، واگذار شده است. در مقابل، شیعیان از هر فرقه‌‌ای در این دیدگاه مشترک بودند که مسلمانان عادی حق تفسیر کردنِ قرآن را ندارند و این حق امتیازی انحصاری در اختیار علی[[ع]] و فرزندان او، یعنی امامان[[ع]]، است. این امتیاز با مقام آنان به عنوان برخورداران از علم الهی ـ یکی از چندین ویژگی فرابشری که به باور شیعیان به امامان عطا شده ــ همراه است. این رویکرد شیعی با استناد به تعدادی از آیات قرآن و احادیث مهم نبوی، که تبدیل به «شواهد نقلی» جهت اثبات ادعای ایشان در مسئله حق تفسیر شدند، تثبیت شد. در میان این احادیث حَدیث الثَّقَلَین جایگاهی ویژه دارد.

اساس احادیثِ منقول از امامان رسمیت می‌‌یافت ــ وجود داشت. بااین‌‌حال پس از غیبت کبرا، تشیع امامی تفکر معتزله را پذیرفت که به استفاده از داوری‌‌های عقلانی در کلام معتقد بود.^۱ همین رویکرد در تفسیر نیز پذیرفته شد و مفسران قدرت بیشتری در تفسیر کردن قرآن یافتند. عالمان امامی در دوره غیبت [[کبرا]] که عقاید خود را بر اساس حدیث الثَّقَلَین و دیگر احادیث محوری بنیان نهاده بودند، این دیدگاه را که امامان مرجع انحصاری برای تفسیرگری قرآن هستند، برحق می‌‌دانستند. بااین‌‌حال در همان زمان هم در میان مفسرانِ جدید گرایش‌‌هایی برای بیان آراء خودشان وجود داشت [[که با این کار]] عملا بخشی از حق امامان را به خودشان تفویض می‌‌کردند. لیاقت ن. تکیم در کتاب خود با نام وارثان پیامبر: ولایت و مرجعیت دینی در اسلام شیعی^۲ که اخیرا‌‌ منتشر شده است، موضوع تفویض مرجعیت از امامان به شاگردانشان، چه در عصر حضور و چه پس از غیبت آخرین امام، را به‌‌خوبی توصیف و تحلیل کرده است. من کاملا با این دیدگاه وی موافقم که تفویض مرجعیت به عالمان شیعی  ‌‌امامی را نباید رویدادی در نظر گرفت که بلافاصله پس از وفات یکی از امامان یا غیبت آخرین امام اتفاق افتاده است: ”بلکه این امر فرایندی بود که طی آن مرجعیت فرهمند و پرجاذبه یک امام، در حالی که آن امام هنوز زنده بود، به‌‌تدریج به نهاد فرهمند و در حال پیدایشِ آن شاگردان نزدیک تسرّی پیدا می‌‌کرد."^۳

نتیجه‌گیری

مسئله حق تفسیر کردن قرآن از همان نخستین مراحل در تاریخ سنت تفسیری اسلام همواره در کانون توجه بوده است. در ابتدا موضوع مورد بحث آن بود که آیا برای یک فرد بشری تفسیر کردن سخنان خداوند که در قالب قرآن وحی شده، جایز و یا اصلا ممکن است؟ همانند دیگر ادیان، رویکرد غالب در قرن اول اسلام رویکردی نص‌‌گرایانه بود؛ به این معنا که قرآن کریم متنی واضح و روشن است و نیاز به هیچ منبع اضافی یا تلاش تفسیری برای روشن‌‌تر کردن معانی آن نیست. به علاوه [[در آن زمان]] چنین باوری وجود داشت که این عقیده همان چیزی است که در نص قرآن نیز آمده است و مطابق آن قرآن کتابی است که