97
تفسیر روایی جامع (۱)

که ابلاغ و تبیین بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله لازم است، تصدیق و پیروی از آن نیز بر امّت واجب است. بسیاری از مفسّران شیعه و اهل سنّت نیز آیه مذکور را همین گونه فهمیده‏اند و یا تفسیرشان، مخالف این معنا نیست.۱ چنان‌که علّامه طباطبایی( نیز در تفسیر آیه ۴۴ سوره نحل می‏نویسد: «و آیه بر حجّیت گفتار پیامبر صلی الله علیه و اله در تبیین آیات قرآن دلالت دارد».۲

این دلیل در هر دو بخشِ گفتار و رفتار پیامبر، جاری است و از این نظر تفاوتی نیست. پیامبر صلی الله علیه و اله می‏تواند آیه‏ای را با سخن خویش تبیین کند و می‏تواند رفتاری از خود نشان دهد که مفهوم آیه را روشن سازد و می‏تواند فهمِ صورت گرفته از آیه را تقریر کند؛ یعنی با سکوت و انکار نکردن خود، آن را تأیید نماید.

اشکال: شاید گفته شود که واژه «تبیین» در آیه، به معنای «تبلیغ» است و مقصود آیه این است که رسالت پیامبر اکرم، رساندن آیاتِ نازل شده است. از این رو، وظیفه دیگری همچون تفسیر، بر دوش پیامبر نیست تا مستلزم اعتبار آن و لزوم قبولش از سوی امّت باشد.

پاسخ: می‏توان با مراجعه به کتاب‏های لغت، تفاوت «تبلیغ» و «تبیین» را در یافت. تبلیغ، به هر گونه رساندن گفته می‏شود. حتّی اگر فردی نامه و نوشته‏ای را به کسی برساند، بی آن‏که محتوای آن را بداند یا بتواند بفهمد، تبلیغ و رساندن بر کار او صدق می‏کند. امّا در

1.. برای نمونه، فخر رازی می‏گوید: «ظاهر هذا الکلام: (وَ أَنزَلنا إِلَیک الذِّکرَ لِتُبَیّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیهم) یقتضی أنَّ هذا الذّکرَ مُفتَقِر إلى بَیان رَسول اللّه… أراد بالذِّکرِ الوحی و کان النَّبیُ صلی الله علیه و اله[وآله] وسلّم مبیِّناً للوحی، و بیانُ الکتابِ یُطلبُ من السّنّة؛ این سخن که (و بر تو ذکر را نازل کردیم تا آنچه را براى مردم نازل شده است برایشان تبیین کنى)، ظاهرش این است که این ذکر (قرآن) به بیان رسول خدا صلی الله علیه و اله نیاز دارد. منظور از ذکر، وحی است و پیامبر خدا صلی الله علیه و اله هم بیان‏کنندۀ وحی است و توضیح مطالب قرآن باید از سنّت گرفته شود» مفاتیح الغیب: ج۲۰ ص۲۱۲. همچنین ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن: ج۱۲ ص۲۶۱؛ التحریر و التنویر: ج۱۳ ص۱۳۱.

2.. المیزان فی تفسیر القرآن: ج۱۲ ص۲۶۱. ادامۀ سخن ایشان نیز قابل توجّه است که می‏فرماید: «این‌که برخی گفته‌اند نیاز به گفتار پیامبر صلی الله علیه و اله [در تبیین قرآن] مربوط به متشابهات است و نه موارد نصّ و ظاهر آیات، یا این‌که به اسرار قرآن و تأویل آن مربوط می‌شود، سخنی نادرست است که شایستۀ توجّه نیست. این آیه در بارۀ بیان خود آن حضرت است؛ و به استناد حدیث متواتر ثقلین و دلایلی مانند آن، بیان اهل بیت آن حضرت نیز ملحق به همین حکم است. امّا سخن دیگر افراد ـ اعم از صحابیان و تابعیان و علما ـ هیچ حجّیتی ندارد؛ زیرا نه مشمول آیه می‌شود و نه نصّ قابل اعتمادی در دست داریم که حجیّت بیان آنان را به صورت مطلق، نشان دهد».


تفسیر روایی جامع (۱)
96

شود و بتوانیم سیره اهل بیت را نیز به آن ملحق کنیم، آن گاه بحثی یک‌باره در باره حدیث به عنوان حاکی و گزارشگر سنّت نبوی و سیره اهل بیت علیهم السّلام کافی است.

دلیل‌های اعتبار سنّت نبوی در تفسیر

حجّیت سنّت نبوی در عرصه کلّی معارف دینی، به وسیله آیات متعدّد اثبات شده و چند کتاب به گونه مستقل به آن پرداخته‏اند.۱ در عرصه تفسیر قرآن کریم نیز دلیل‏های زیر قابل ارائه است:

۱. آیات قرآن

مطابق با آیه ۴۴ سوره نحل، تبیین آنچه خداوند به سوی مردم فرو فرستاده، بر دوش پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نهاده شده است. برای فهم بهتر، به آیه پیش از آن نیز بنگرید:

۰.(مَا أَرسَلنَا مِن قَبلِکَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِی إِلَیهِم فَاسأَلُوا أَهلَ الذِّکرِ إِن کُنتُم لَا تَعلَمُونَ * بِالبَیِّنَاتِ وَالزُّبُرِ، وَأَنزَلنَا إِلَیکَ الذِّکرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیهِم وَلَعَلَّهُم یَتَفَکَّرُونَ.

۰.اگر خود نمی‏دانید، از اهل کتاب بپرسید که ما، پیش از تو، به رسالت نفرستادیم مگر مردانى را که به آن‏ها وحى مى‌فرستادیم * همراه با دلایل روشن و کتاب‏ها. و بر تو نیز قرآن را نازل کردیم تا آنچه را براى مردم نازل شده است، برایشان تبیین کنى و باشد که بیندیشند).

این دو آیه پیاپی، به سنّت الهی در ارسال پیامبران اشاره دارد. خداوند پیام‌آوران خود را با کتاب و نشانه‏های روشن، به سوی مردم می‏فرستد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نیز در این میان، قرآن را دریافت کرده و خداوند تبیین آن را برای امّت، بر دوشش نهاده است. واگذاری این مسئولیت از سوی خداوند، مستلزم اعتبار تبیین پیامبر صلی الله علیه و اله است. نمی‏توان تبیین را به عهده پیامبر نهاد ولی آن را معتبر ندانست. این دو، لازم و ملزوم یکدیگرند و از این رو، همان گونه

1.. برای نمونه، ر.ک: السنّة فی الشریعة الإسلامیة و نیز حجّیة السنّة.

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 36786
صفحه از 311
پرینت  ارسال به