مبانی دلالیِ مقبول در این نوشته نیز با نظر مشهور شیعه، یکسان است. ظواهر قرآن را «قابل فهم» و آن‏ها را با توجّه به قرینه‏های ناظر به آن، «قابل تفسیر» می‏دانیم. همچنین اگر پس از جست و جو، قرینه‏ای نیافتیم، ظواهر ابتداییِ قرآن را به همان صورت خود، حجّت می‏دانیم (حجیّت ظواهر قرآن) و در این زمینه، نظریات اخباریان یا منسوب به آنان را نمی‏پذیریم.^۱ این مسئله، اساسی، مهم و اندکی دشوار است. از این رو، دلیل‏های آن را به همراه ردّ نظر اخباریان، در مباحث مرتبط با آسیب‏شناسی تفسیر روایی بیان می‏کنیم. گفتنی است: مسئله کلّیِ «حجّیت ظواهر» در دانش اصول، بررسی شده و دلیل‏هایی بر اعتبار آن آورده شده که مهم‏ترینِ آن‏ها سیره عقلا است.^۲

ما همچنین، «قول لغوی را به تنهایی حجّت نمی‏دانیم». از این رو، تنها در صورتی در فهم واژه‏های قرآن، به آن استناد می‏کنیم، که به دلیل همراهی با قرینه‏های دیگر، اطمینان‌آور باشد. این مسئله را پیش‏تر و بیش‏تر در کتاب روش فهم حدیث بررسی کرده‏ایم و در این جا نیز به هنگام پیکربندی روش تفسیر روایی و ارائه مراحل آن، اشاره‏ای به آن خواهیم نمود.

ما همسو با پژوهش‏های جدید زبان‏شناسی، زبان قرآن را ترکیبی می‏دانیم.^۳ قرآن گاه در لابه‌لای کلام خود، از نثر متعارف فاصله گرفته و با زیبایی و لطافت، به مجاز و استعاره لب گشوده است. این مجازگویی، همیشگی و فراوان نیست؛ بلکه در همان حدّ و اندازه‏ای است که فصیحان و شیوا سخنان، از مجاز و استعاره بهره می‏برند. این بهره‏گیری، در همه جا با قرینه همراه است. این بدان معنا است که: «اصل نخستین در فهم عبارات قرآن، حمل آن‏ها بر معنای عرفی و حقیقی است». پس تنها هنگامی از ظاهر دست می‏کشیم که قرینه‏ای آشکار، بر معنای مجازی و استعاریِ کلام دلالت کند. به همین شیوه، بسیاری از داستان‏ها و تمثیل‏های قرآن را واقع‏نما می‏دانیم و در ورای سخن، واقعیت تاریخی و عینی برای آن‏ها قائل هستیم.

۱. در عرصه قرآن

در این عرصه، مباحث مفصل و متعدّدی عرضه شده و تنها کافی است ما اعلام موضع کنیم. نخستین گزاره مبنایی مفسّر، مبنای صدوری و دیدگاه او نسبت به اصالت قرآن است. در گام نخست، مفسّر باید بپذیرد که: «قرآن کتابی آسمانی از سوی خداوند است که از طریق وحی اصیل قدسی، نازل شده و بدون تغییر و دست‏خوردگی، قرائت و سپس کتابت شده است». آن گاه تعامل او با قرآن، تعامل با متن مقدّس و منسجمی است که آموزه‏های آن دچار تناقض درونی و تعارض بیرونی با واقعیات هستی نیست.^۱

اگر به این مبنا، «مصونیت از تحریف در درازای تاریخ» را نیز بیفزایم، آن گاه با متنی رو به رو خواهیم بود که احتمال خطا و تصحیف و اشتباه در نقل و گزارش آن را کنار می‏نهیم و در فرایند فهم و تفسیر، به آن اعتنا نمی‏کنیم. این بدان معنا است که مفسّر هنگام تفسیر، بر پایه تنها یک متن، سخن می‏گوید و احتمالات معناییِ متفاوت خود را باید بر دوش یک متن سوار کند. نتیجه این سخن آن است که قرائت‏های گوناگون اگر به تفاوت معنایی منجر شوند، همگی معتبر نیستند و تنها قرائتی مبنای فهم متن و پی بردن به مقصود الهی قرار می‏گیرد، که عموم مردم از صدر اسلام تا کنون، تلاوت کرده‌اند و در مصحف‏های متداول و در دسترس، نوشته شده است.

مفسّران پیشین شیعه مانند شیخ طوسی و امین الاسلام طبرسی، و نیز مفسّران و قرآن‌پژوهان معاصر مانند علامه طباطبایی، آیت اللّٰه خویی، آیت اللّٰه معرفت، علامه عسکری، سیّد جعفر مرتضی و… همه بر مصونیت قرآن از تحریف پای فشرده‏اند. آنان همچنین روایات شیعه و اهل سنّت را که در نگاه نخست، بر تحریف قرآن دلالت دارند، بررسی سندی و متنی کرده و آن‏ها را نقد نموده و پاسخ گفته‏اند. ما نیز بر همین باوریم و با آن‏ها هماهنگ و همسو هستیم.