59
تفسیر روایی جامع (۱)

همه قرآن، بطن دارد و از این رو، گستره تأویل، همه آیات محکم و متشابه را در بر می‏گیرد.

 علم به تأویل همه قرآن و آگاهی از لایه‏های ژرف آن، در انحصار خداوند و معصومان علیهم السّلام است؛ ولی علم به برخی از بطون و تأویل دسته‏ای از آیات، برای عالمان راسخ در علم نیز دستْ‌یافتنی است.

پرسش و پژوهش

۱. معنای لغوی و اصطلاحی تأویل را با مفهوم قرآنی و رواییِ آن مقایسه کنید.

۲. ارتباط تفسیر و تأویل را از دیدگاه یکی از مفسّران ـ به دلخواه ـ بیان کنید.

۳. با توجّه به ویژگی‌های دانایان به تأویل، چه مفسّرانی نمی‏توانند عالم به تأویل شمرده شوند؟

۴. چند نمونه از احادیث تأویلیِ ناظر به آیات متشابه و محکم را بیابید و تحلیل کنید.

تفسیر روایی جامع (۱)
58

آن کسی ‏که کارهایی فراوان امّا بدون قصد و نیّت دارد. می‏دانیم که ترس از خدا و نیّت پاک و درست داشتن، جلوه‏هایی از نیکویی و کمال عقل است؛ البتّه عقل به مفهوم دینی و رواییِ آن، که وسیله عبادت رحمان و به دست آوردن بهشت جاویدان است.۱ یعنی عقلِ پرتو گرفته از راه‏نمایی الهی که زمینه بیم از او را فراهم می‌‌آورد۲ و مایه حیات دین است؛۳ عقلی که نیرو و سربازش، اطاعت از خدا و اخلاص در عمل است.۴ آری، عقل با این ویژگی، انسان را دارای نیکوترین عمل می‏کند و بهترین فرجام را برایش به ارمغان می‏آورد.

چکیده

 «تأویل» برگرفته از «أول» به دو معنای متضادّ «آغاز و سرانجام کار» است. در لغت، به «تبیین سخن چند پهلو»، تأویل اطلاق شده است و نیز به «بیان غرض نهاییِ کلام»، «فرجام سخن»، «انتقال ظاهر لفظ از معنای اصلی‏اش به چیزی که آن چیز نیازمند دلیل است» و «بازگرداندنِ هر چیزی به غرض اصلی آن».

 تأویل در روایات، گاه معنای مصدری دارد و به دو معنای «تفسیر» یا «تبیین غرض نهاییِ پدیدآورنده متن» استعمال شده است و گاه دارای معنای اسم مفعولی است و به معنای «مصداق خارجی آیه» به کار رفته است.

 تأویل به معنای غرض نهاییِ متن، همسو با تفسیر است. تفسیر عهده‏دار بیان معنای ظاهری است و تأویل، تبیین بخش پنهان و رساندن لایه درونیِ معنا را به عهده دارد.

1.. امام صادق علیه السلام در پاسخ به این سؤال که «عقل چیست؟»، فرمود: «مَا عُبِدَ بِه الرَّحمَنُ واکتُسِبَ بِه الجِنَانُ؛ چیزی است که با آن، خدای رحمان پرستش شود و بهشت به دست آید». الکافی: ج۱ ص۱۱ ح۳.

2.. امام کاظم علیه السلام در ضمن حدیثی طولانی، به هشام بن حکم فرمود: «یا هِشام!… إنّه لَم یَخفِ اللّهَ مَن لَم یَعقَل عَنِ اللّهِ؛ به راستی از خدا نترسد هر که دین خود را از خداوند نگیرد». الکافی: ج۱ ص۱۶ ح۱۲.

3.. امام کاظم علیه السلام: «کَما لا یقومُ الجسدُ إلّا بالنّفسِ الحَیّةِ فکذلکَ لا یقومُ الدّینُ إلّا بالنّیّةِ الصّادقةِ، ولا تَثبُتُ النّیّةُ الصّادقةُ إلّا بِالعقلِ؛ همان گونه که جسم آدمی جز با روح و نفس زنده بر پا نمی‏ماند، دین نیز جز با نیّت راستین بر پا نمی‏ماند، و نیّت راستین هم استوار نمی‏گردد مگر با عقل». تحف العقول: ص۳۹۶.

4.. امام صادق علیه السلام در ذکر جنود عقل و جهل فرمود: «و الطّاعةُ و ضِدُّها المَعصیة… و الإخلاصُ و ضِدّه الشَّوبُ؛ فرمان‏برداری از خدا، [از لشکریان عقل است] و ضدّ آن، سرپیچی، [از لشکریان جهل] است... نیز اخلاص که ضدّ آن، شریک کردن دیگران [در عبادت خدا است]». الکافی: ج۱ ص۲۰ ح۱۴.

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 36381
صفحه از 311
پرینت  ارسال به