تبیین کرده است:

۰.أتَمُّکُم عَقلاً وأَشَدُّکُم لِلّهِ خَوفاً وأَحسَنُکُم فیما أَمَرَ اللّهُ بِهِ.^۱

۰.[نیکوکارترینِ شما] کسی است که عقلش کامل‌تر، خدا ترس‌تر و در [اطاعت از] آنچه خداوند بدان دستور داده، برترینِ شما باشد.

یک روایت نبوی دیگر نیز مضمونی مشابه را چنین آورده است:

۰.أَحسنُ عَقلاً، وأورَعُ عَن مَحارِم اللّهِ وأسرَعُ فی طاعَةِ اللّهِ.^۲

۰.[از همه نیکوکارتر] کسی است که از عقل بهتری برخوردار باشد، در برابر آنچه خدا حرام شمرده، پرهیزکارتر باشد و در فرمان‌برداری از خداوند، پرشتاب‌تر باشد.

می‏دانیم که عقل و عمل، از دو مقوله متفاوت‏اند و تبیین حسن عمل به کمال عقل، نیازمند درک ارتباط درونیِ این دو مفهوم است. روایت زیر از امام صادق علیه السلام می‏تواند به درک این تبیین و تأویل کمک کند.

۰.سُفیانُ بنِ عُیَینَةَ عَن أَبِی عَبدِ اللَّه علیه السلام فِی قَولِ اللَّهِ  عز و جل: (لِیَبلُوَکم أَیُّکم أَحسَنُ عَمَلاً) ـ قَالَ: «لَیسَ یعنِی أکثَرَ عَمَلاً ولَکن أصوَبَکم عَمَلاً، وإِنَّمَا الإِصَابَةُ خَشیةُ اللَّه والنِّیةُ الصَّادِقَةُ والحَسَنَةُ».^۳

۰.سفیان بن عُیَینة از امام صادق علیه السلام در باره سخن خدای  عز و جل پرسید که می‌فرماید: (تا شما را بیازماید که کدامتان نیکوکارترید). امام صادق علیه السلام فرمود: «منظور خداوند، آن کسی نیست که عمل بیش‌تری دارد، بلکه آن کسی از شما است که درست‌ترین عمل را دارد. و درستی [ِـ عمل]؛ تنها ترس از خدا و نیّت راستین و نیکو است».

پس کسی نیکوترین عمل را دارد که خداترس و پاک نیَّت است و قصدش نیکی باشد، نه

۲. آیات محکم

پیش‌تر گذشت که بر پایه روایات، همه قرآن، دارای بطن و تأویل است. در نتیجه باید بتوان آیات محکمی را نشان داد که مانند آیات متشابه، تأویل گشته و برای آن‌ها معنای بطنی ارائه شده است. یک نمونه، آیه (فَلْینْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَى طَعَامِهِ)^۱ است که از آیات محکم و روشن قرآن شمرده می‌شود. پرسش و پاسخ زیر نشان می‏دهد که این آیه نیز مانند آیات متشابه قرآن، دارای بطن و تأویل است:

۰.عن زَیدٍ الشَّحَّامِ عَن أَبِی جَعفَرٍ علیه السلام‏ فِی قَولِ اللَّهِ‏ (فَلینظُرِ الإِنسانُ إِلى‏ طَعامِهِ‏) قَالَ: قُلتُ: مَا طَعَامُهُ؟ قَالَ: «عِلمُهُ‏ الَّذِی‏ یأخُذُهُ‏، مِمَّن یأخُذُهُ».^۲

۰.زید شحّام از امام باقر علیه السلام روایت می‏کند که در باره آیه (انسان باید به خوراک خود بنگرد) از ایشان سؤال کردم: مراد از خوراک چیست؟ فرمود: «دانشی که آن را اخذ می‏کند. [باید بنگرد] از چه کسی آن را اخذ می‏کند».

نمونه دیگر، دومین آیه سوره ملک است:

۰.(الَّذِی خَلَقَ المَوتَ وَالحَیاةَ لِیَبلُوَکم أَیُّکُم أَحسَنُ عَمَلًا وَهُوَ العَزِیزُ الغَفُورُ).

۰.(همان کسی که مرگ و زندگی را پدید آورد تا شما را بیازماید که کدامتان نیکوکارترید، و او است ارجمند آمرزنده).

این آیه مشتمل بر عبارت (أَحْسَنُ عَمَلًا)است که در چند آیه دیگر^۳ نیز آمده و هدف خلقت انسان دانسته شده است. مفهوم کلّ آیه و این عبارت، روشن است و از این رو، در دسته آیات متشابه جای نمی‏گیرد. با این همه، در برخی از روایات، معنایی برای آن ارائه شده که ارتباط لغوی و ظاهری با آیه ندارد و به تأویل نزدیک‏تر است. یک روایت نبوی، حُسن عمل را به معنای «کمال عقل و شدّت هراس و اطاعت از خدا» دانسته و آیه را چنین