حاصل می‏آید؛ همان که جوهره علم است و حقیقت حکمت.^۱ آری، عالمان آل محمّد علیهم السّلام که نوشنده از دانش الهی و پاک و مطهّرند، می‏توانند حقیقت باطنیِ قرآن را مسّ کنند و پیروان حقیقی و نهان و آشکار ایشان نیز تنها با گام نهادن در جای پای ایشان، یارای در آمدن به وادی تأویل را می‏یابند.

بر این پایه و همان گونه که در جمع میان روایات ناظر به تفسیر قرآن گفته شد، علم به تأویلِ همه قرآن و آگاهی از همه لایه‏های معناییِ آن، تنها در انحصار خداوند و معصومان علیهم السّلام است؛ ولی علم به برخی از بطون و تأویل دسته‏ای از آیات، به عالمان راسخ در علم نیز سرایت می‏یابد.

یک شاهد روایی برای تأیید این نتیجه، گزارش عیّاشی است که صدر آن بر جمع مزبور دلالت می‏کند. بُرَید بن معاویه می‏گوید: از امام باقر علیه السلام معنای (وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا ٱللَّهُ وَٱلرَّاسِخُونَ فِى ٱلْعِلْمِ) را پرسیدم. امام فرمود:

۰.یعنِی‏ تَأوِیلَ‏ القُرآنِ‏ کُلِّهِ‏ (إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی العِلمِ). فَرَسُولُ اللَّهِ أَفضَلُ الرَّاسِخِینَ قَد عَلَّمَهُ اللَّهُ جَمِیعَ مَا أَنزَلَ عَلَیهِ مِنَ التَّنزِیلِ وَ التَّأوِیلِ، وَ مَا کانَ اللَّهُ مُنزِلًا عَلَیهِ شَیئاً لَم یُعَلِّمهُ تَأوِیلَهُ. وَ أَوصِیاؤُهُ مِن بَعدِهِ یعلَمُونَهُ کُلَّهُ‏.^۲

۰.یعنى [نمى‏داند] تأویل همه قرآن را (مگر خدا و راسخان در دانش). پس رسول خدا صلی الله علیه و اله بالاترینِ راسخان است که خداوند متعال تنزیل و تأویل هر آنچه را بر او نازل کرده، به او آموخته است و خداوند چیزى بر او نازل نفرموده که تأویل آن را به وی نیاموخته باشد؛ و جانشینانش پس از وی [نیز] همه آن را مى‏دانند.

روایات دیگری نیز می‏توان ناظر به این معنا یافت.^۳ نتیجه این سخن در عرصه تفسیر

... و طَبَقَةٌ یحِبُّونَنا فِی السِّرِّ وَ العَلَانِیةِ، هُمُ‏ النَّمَطُ الأَعلَى.‏ شَرِبُوا مِنَ العَذبِ الفُرَاتِ وَ عَلِمُوا تَأوِیلَ الکتَابِ وَ فَصلَ الخِطَابِ وَ سَبَبَ الأَسبَابِ.

۰.گروهى که ما را آشکارا و پنهان، دوست دارند؛ آنان در بالاترین درجه‏اند. از آب خوش و گوارا نوشیدند و تأویل کتاب و سخن پایانی و مسبّب همه امور را دانستند.

امام صادق علیه السلام در ادامه سخن، ویژگی‏های این افراد را چنین بیان نموده است:

۰.تِلک‏ خِلَالٌ‏ أَوَّلُهَا أَنَّهُم عَرَفُوا التَّوحِیدَ حَقَّ مَعرِفَتِهِ وَ أَحکمُوا عِلمَ تَوحِیدِهِ، وَ الإِیمَانُ بَعدَ ذَلِک بِمَا هُوَ وَ مَا صِفَتُهُ، ثُمَّ عَلِمُوا حُدُودَ الإِیمَانِ وَ حَقَائِقَهُ وَ شُرُوطَهُ وَ تَأوِیلَهُ.^۱

۰.آنان صفاتی دارند: نخست این‏که یگانگی خدا را چنان‏که باید، شناختند و این دانش توحیدی را استوار کردند، و به او و صفاتش همان گونه که هست، ایمان آوردند. سپس مرزهای ایمان را دانستند و نیز حقایق و شروط و ژرفای آن‏ را.

برآیند و حاصل جمع روایات، نشان می‏دهد که برای آگاهی از تأویل قرآن، مانند هر متن دیگری، باید به سرچشمه آن نزدیک شد و نیّت پدیدآورنده متن را دریافت؛ امری که خداوند آن را به گونه کلّی و یا حدّ اکثری در اختیار فرستاده خود و آورنده کتاب و پیامش نهاده و پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نیز به عترت پاک خود تعلیم داده است. هر کس بتواند خود را به این خاندان برساند و از «عذب فرات» و چشمه جوشان دانش ایشان بنوشد، توشه‏ای از علم تأویل و فهم باطن بر می‏گیرد و خود را در دایره محدود راسخان می‏گنجاند. بر پایه این معنا، روایاتِ حصر کننده، پاسخ به مدّعیانی است که رسیدن به معنای تأویلی و باطنیِ همه یا بخش بزرگی از قرآن را بدون یاری گرفتن از منابع علمی و متّصل به خدای سبحان، ممکن می‏دانند.

نمونه‏های موجود تأویل قرآن نیز نشان می‏دهد که رسیدن به لایه‏های ژرف و دور از دسترس قرآن کریم، نه در درس و بحث محض، که در شهود غیبی و نوشیدن جام سَحَری