یافت شد.^۱ ثعلبی در این تفسیر، به واژه‏شناسی و مباحث کلامی و فقهی نیز می‏پردازد؛ امّا خمیرمایه و جوهره اصلی کار او، روایات است. متعصّب نبودن، یکی از جنبه‏های مثبت ثعلبی در این تفسیر است؛ چندان‏که از روایات تفسیری شیعه نیز بهره می‏برد و در پاره‏ای از موارد، سند خود را به امام باقر علیه السلام ذکر می‏کند. این ویژگی، در بسیاری از اندیشمندان نیشابور دیده می‏شود. برای نمونه، حاکم نیشابوری هم در کتاب حدیثیِ المستدرک علی الصحیحین، با روایات، بدون تعصّب برخورد می‏کند. امّا با کمال تأسّف، برخی از قرآن‏پژوهان معاصر اهل سنّت، استفاده ثعلبی از روایات تفسیری شیعه را از ضعف‏های این تفسیر به شمار آورده‏اند.^۲

با وجود این محاسن، تفسیر ثعلبی از برخی آسیب‏ها به کنار نیست؛ مانند وجود روایات اسرائیلی در آن‏، که اگرچه به ‏اندازه تفسیر طبری نیست، نیازمند نقد و ردّ است.^۳ گفتنی است که تفسیر ثعلبی تفسیری خوش اقبال بوده و برخی از مفسّران بعدی، از آن اثر پذیرفته‏اند. برای نمونه، فرّاء بَغَوی (م۵۱۶ق) در تفسیر معالم التنزیل، از تفسیر ثعلبی استفاده کرده؛ هرچند کوشیده است از حجم روایات اسرائیلی بکاهد.

۵. الدرُ المنثور فی التفسیر بالمأثور

یکی از مشهورترین و جامع‏ترین تفسیرهای روایی اهل سنّت، الدُرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور نوشته عالم سرشناس اهل سنّت، جلال الدین عبد الرحمان بن ابی بکر سیوطی (۸۴۹ ـ ۹۱۱ق) است. سیوطی زندگی علمی و محقّقانه‏ای داشته؛ به‏گونه‏ای که در طول پنجاه سال، بیش از پانصد کتاب و رساله نوشته است و یکی از مهم‏ترین کتاب‏های او، همین اثر تفسیری و دیگری الإتقان فی علوم القرآن است. سیوطی در زندگی‏نامه

است. وی در حدیث و رجال، شاگرد مزّی و ذهبی و در تفسیر، شاگرد ابن تیمیه و پیرو شیوه وی بود. گواه این امر، همسانیِ سخن او در بیان بهترین شیوه تفسیری با سخن ابن تیمیه در نوشته‏اش به نام مقدّمة فی اصول التفسیر است.^۱

ابن کثیر در تفسیر آیه، از سیاق متنی استفاده می‏کند و به اختلاف قرائت‏ها و مباحث ادبی و لغت هم توجّه دارد. این شیوه در کنار بهره‏گیریِ گسترده از احادیث تفسیری و سخن صحابیان و اجماع تابعیان،^۲ تفسیر او را به یک تفسیر روایی ـ اجتهادی، نزدیک کرده است. وی اسناد حدود یک سوم روایات^۳ موجود در تفسیرش را آورده و بسیاری از راویان موجود در آن‏ها را نیز بررسی کرده است. ابن کثیر گاهی به نقد روایات پرداخته و برخی از روایات اسرائیلی مانند افسانه غرانیق را رد نموده است. وی در مسائل فقهی و تاریخی نیز اجتهادهایی از خود نشان داده است. این تفسیر نیز آسیب‏هایی دارد که در بخش آسیب‏شناسی بررسی می‏شود.

۴. الکشف و البیان عن تفسیر القرآن

یکی دیگر از تفاسیر روایی اهل سنّت، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن است که به اعتبار نویسنده‏اش ابو اسحاق احمد بن ابراهیم ثعلبی نیشابوری (م۴۲۸ق)، به تفسیر ثعلبی مشهور شده است. نیشابور مفسّران دیگری نیز پرورده است که از آن جمله شاگرد ثعلبی ـ ابوالحسن واحدی (م۴۶۸ق) مؤلّف کتاب مشهور أسباب النزول است. واحدی سه تفسیر نیز نوشته که مهم‏ترین و ماندگارترینِ آن‏ها تفسیر رواییِ الوسیط است.

تفسیر ثعلبی، تفسیری نسبتاً بزرگ در ده جلد است که بخشی از آن، چند سال پیش‏