279
تفسیر روایی جامع (۱)

تفاسیری مانند تفسیر یحیی بن سلّام و عبد الرزّاق صنعانی را می‏توان حلقه واسط میان تفسیرهای ساده و ابتداییِ قرن دوم و تفاسیر جامع اهل سنّت در قرن‏های بعد دانست. همه این تفسیرها زمینه‏ساز پیدایش تفاسیر روایی بزرگ اهل سنّت و جوامع تفسیری گسترده‏ای مانند دو تفسیر طبری (م۳۱۰ق) و ابن ابی حاتم رازی (م۳۲۷ق) هستند. نگارش این دو تفسیر به‏ویژه تفسیر طبری، عرصه را برای عرضه تفسیرهای روایی دیگر، تنگ کرد؛ زیرا افزون بر طرح بسیاری از مباحث ادبی و تاریخی، روایات تفسیری را نیز در ذیل بیش‏تر آیات قرآن گرد آورده بودند.۱

یک قرن بعد، در سده پنجم هجری، شاهد تألیف چند تفسیر دیگر هستیم: الکشف و البیان اثر مشهور ثعلبى (م۴۲۷ق)؛ تفاسیر سه‏گانه واحدی نیشابوری (مؤلّف کتاب أسباب النزول و متوفّای ۴۶۸ق)، به نام‏های الوجیز، الوسیط، و البسیط؛ و تفسیر سمعانی۲ (م۴۸۹ق). از این میان، تفسیر ثعلبی را می‏توان روایی دانست. در سده‏هاى بعد نیز افرادی مانند ابن کثیر (م۷۷۴ق) و سیوطی (م۹۱۱ق)، توانستند جوامع روایی ـ تفسیری دیگری را سامان دهند که به دلیل برخی دقّت‏ها و تهذیب‏ها و یا اختصارها و تدوین مناسب‏تر، بر نمونه‏های پیشین برتری دارند.

بنا بر این، تفاسیر روایی اهل سنّت در دو دسته کلّیِ «تفاسیر روایی کهن» و «تفاسیر روایی متأخّر» جای می‏گیرند. تفسیر طبری، تفسیر القرآن العظیم ابن ابی ‏حاتم رازی و تفسیر ثعلبى، در شمار تفاسیر روایی کهن، و تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر و تفسیر الدرّ المنثور سیوطی در دسته تفاسیر روایی نو جای می‏گیرند. در این جا به برخی ویژگی‌های این تفاسیر اشاره می‏کنیم و مشتاقان را به کتاب‏های تاریخ تفسیر ارجاع می‏دهیم.۳

1.. می‏توان به دو کتاب با نام تفسیر القرآن نیز در این دوره اشاره کرد: یکی نوشتۀ ابو بکر بن منذر نیشابوری، از معاصران طبری، و دیگری نوشتۀ ابو بکر بن خزیمۀ نیشابوری (م۳۱۱ق). این دو کتاب به ما نرسیده و تنها گزارش‏هایی از کتاب نخست، در تفسیر الدرّ المنثور در دسترس است.

2.. منظور منصور بن محمّد سمعانی است. او را نباید با عبد الکریم بن محمّد تمیمی سمعانی (م۵۶۲ق) اشتباه گرفت که به دلیل تألیف کتاب الأنساب و نیز فضائل الصحابة شهرت بسیار دارد.

3.. مانند: تاریخ تفسیر قرآن: ج۱ ص۵۰۲ ـ ۵۰۹ و ۵۱۳ ـ ۵۱۷؛ التفسیر و المفسّرون: ج۱ ص۲۰۴ ـ ۲۵۴؛ تفسیر و مفسّران: ج۲ فصل دهم ص۱۳۹ ـ ۲۲۳.


تفسیر روایی جامع (۱)
278

درس هفدهم

تفاسیر روایی مهمّ اهل سنّت

اهداف درس

آشنایی با تفاسیر: جامع البیان طبری، تفسیر القرآن العظیم ابن ابی حاتم، تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر، الکشف و البیان ثعلبی، و الدرّ المنثور سیوطی.

آشنایی با شیوه معرّفی تفصیلی یک کتاب تفسیری.

درآمد

عالمان و مفسّران اهل سنّت نیز مانند شیعه، از سده‏های نخستین تاریخ اسلام، به تفسیر قرآن کریم روی‌ آورده، کتاب‏هایی در این حوزه تألیف کرده‏اند. کسانی مانند مجاهد (م۱۰۴ق)،۱ عکرمه (م۱۰۵ق)،۲ محمّد بن کعب قرظى (م۱۱۸ق)،۳ مُقاتل بن سلیمان (م۱۵۰ق)، سفیان بن سعید ثوری (م۱۶۱ق)، ابن مبارک (م۱۸۱ق)، یحیی بن سلّام (م۲۰۰ق) و عبد الرزّاق صنعانی (م۲۱۱ق)، کتاب‏های تفسیری ساده‏ای شکل دادند که برخی از آن‏ها منتشر شده است.۴

1.. کشف الظنون: ج۱ ص۴۵۸.

2.. الفهرست، ابن ‏ندیم: ص۳۶.

3.. کشف الظنون: ج۱ ص۴۷۵.

4.. مانند تفاسیر: مجاهد، مقاتل، ثوری و عبد الرزّاق و نیز تفسیر یحیی بن سلّام.

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 36209
صفحه از 311
پرینت  ارسال به