259
تفسیر روایی جامع (۱)

اثر چندانی در این مقبولیت نداشته و بسیاری از جوامع روایی۱ و کتاب‏های تفسیری،۲ از آن حدیث نقل کرده‏اند. علامه طباطبایی مؤلّف تفسیر المیزان در باره این کتاب می‏نویسد:

۰.بهترین اثری که از میان منابع تفسیری به دست ما رسیده، کتاب تفسیر منسوب به شیخ ما عیّاشی است؛ کتابی ارزشمند که امروزه نیز منتشر شده و در اختیار خوانندگان گرامی است. از هزار سال پیش تا کنون، نزدیک به یازده قرن است که عالمان رشته تفسیر، این کتاب را به عنوان متنی پذیرفتنی، به شمار آورده‏اند؛ بی آن‏که ایرادی بر آن بگیرند و یا طعنه‏ای بر آن بزنند. مؤلّف این کتاب، شیخ والامقام، ابو نضر محمّد بن مسعود بن محمّد بن عیّاش تمیمی کوفی سمرقندی، از علمای بزرگ شیعه و از استوانه‏های حدیث و تفسیر روایی در اواخر سده سوم هجری است. همه دانشمندانی که پس از او آمده‏اند، بر بزرگیِ او و جایگاه رفیع علمی و گستردگیِ فضل او اتّفاق نظر دارند. دانشمندان علم رجال نیز هم‏داستان‏اند که او فردی مورد وثوق و شناخته‏شده است که در نقل از مشایخ حدیثی، راست‏گو است. محدّثانی سرشناس نیز از وی روایت می‏کنند؛ مانند شیخ کشّی صاحب کتاب الرجال که از شاگردان او نیز بوده، و شیخ جعفر بن محمّد بن مسعود عیّاشی که فرزند او است.۳

روایات تفسیر عیّاشی، افزون بر تفسیر آیات و استشهاد به آن‏ها،۴ به معناشناسی واژه‏ها۵ و گزارش وقایع تاریخیِ مرتبط با نزول آیات‏۶ نیز پرداخته است. در تفسیر عیّاشی، روایات فقهی و ناظر به آیات الاحکام (آیات مشتمل بر حکم فقهی) بیش از دیگر تفسیرهای متقدّم

1.. برای نمونه، ر.ک: وسائل الشیعة: ج۱ ص۲۷۳ و ۴۶۶، ج۲ ص۱۲۲، ج۳ ص۳۷۸ و… ؛ بحار الأنوار: ج۲ ص۲۰ و ۲۱، ج۳ ص۲۶۰ و موارد بسیار دیگر.

2.. ر.ک: تفسیر الصافی: ج۱ ص۱۶ و ۱۹ و… ؛ تفسیر نور الثقلین: ج۱ ص۲۰ و ۷۶ و… ؛ البرهان فی تفسیر القرآن: ج۱ ص۵۱، ج۲ ص۷۶ و موارد فراوان دیگر.

3.. تفسیر العیّاشی: ج۱ ص۱.

4.. برای نمونه‏هایی در تفسیر آیات، ر.ک: همان ص۱۲۱ ح۱۲۴.

5.. برای نمونه‏هایی در تفسیر واژه‏ها، ر.ک: همان ص۱۷۶ ـ ۱۷۷.

6.. برای نمونه‏هایی از بیان وقایع تاریخی، ر.ک: همان ص۲۷۳ ح۵۹۲ و ۵۹۴ ص۳۴۶ ح۸۰۳ .


تفسیر روایی جامع (۱)
258

طبرسی (م۵۴۸ق) و حَسَکانی (م۴۹۰ق) در ذیل آیاتی از نیمه دوم قرآن، این حدس را تقویت می‏کند که اصل کتاب، بزرگ‏تر از این بوده و بخش قابل اعتنایی از آن به ما نرسیده است.۱ به احتمال فراوان، نسخه کامل‏تر و ناظر به همه قرآن، تا زمان ابن طاووس (م۶۶۴ق) موجود بوده است.۲

بر پایه متنی که در مقدّمه نسخه آمده، این کتاب به طریق «وِجاده»۳ به فردی ناشناخته رسیده و از طریق او، به نسل‏های بعد منتقل شده است. افزون بر این، یابنده کتاب، اسناد روایات را به هنگام نسخه‏برداری، حذف کرده و کتاب را به مشکل جدّی «ارسال (بی‏سند بودن)» دچار کرده است؛۴ هرچند تعدادی از این روایات به شکل مسند، در کتاب‏های شیخ صدوق، مجمع البیان طبرسی و شواهد التنزیل حسکانی نقل شده‏اند.۵ گستردگی دانش عیّاشی، تسلّط او بر هر دو حوزه حدیثی شیعه و اهل سنّت و گزینش درست و هوشمندانه او از میان منابع فراوان در اختیارش، تفسیر او را از دیگر تفاسیر متقدّم، متمایز ساخته است. همچنین بیش‏تر روایات گزیده او، محتوایی مقبول دارند و این نکات، کتاب وی را مقبول محدّثان و مفسّرانِ پس از خود کرده است. اختصار کتاب از طریق حذف اسناد روایاتش نیز

1.. مصحّحان تفسیر العیّاشی، بیش از صد حدیث دیگر به نقل از عیّاشی یافته‏اند که ناظر به آیاتی از سورۀ مریم تا آخر قرآن است. بیش‏تر این احادیث را طبرسی در مجمع البیان، شیخ صدوق در معانی الأخبار و علل الشرائع، و حَسَکانی در شواهد التنزیل نقل کرده‏اند. ر.ک: تفسیر العیّاشی: ج۳ ص۱۲۷ ـ ۱۷۶.

2.. ابن طاووس در سعد السعود (ص ۷۹) روایتی را در تفسیر آیۀ ۳۲ سورۀ فاطر: (ثُمَّ أَورَثنَا الکِتابَ الَّذینَ اصطَفَینا مِن عِبادِنا…) از تفسیر القرآن محمّد بن مسعود بن عیّاشی نقل می‏کند. نا گفته نمانَد که مسند بودن یا نبودنِ آنچه به ابن طاووس رسیده، معلوم نیست.

3.. وِجاده، یکی از شیوه‏های تحمّل حدیث است، بدین گونه که «کسی کتاب یا حدیثی را بیابد که انسان دیگری ـ چه هم‏عصر و چه غیر هم‏عصر ـ آن را به خطّ خود نوشته باشد، ولی یابندۀ حدیث، آن را از خود آن فرد نشنیده باشد و از او اجازۀ نقل حدیث یا واسطه‏ای از این دست نیز نداشته باشد». ر.ک: الرعایة فی علم الدرایة: ص۲۹۷ ـ ۲۹۸.

4.. تفسیر العیّاشی: ج۱ ص۷۳.

5.. برای نمونه، ر.ک: مجمع البیان: ج۱ ص۴۸ و ۲۹۹ و ۳۲۸، ج۳ ص۵۶ و ۱۷۲؛ معانی الأخبار: ص۲۸ و ۶۲ و ۱۱۱ و ۲۰۲ و… ؛ علل الشرائع: ص۵۰ ـ ۵۳ و ۱۲۹ و ۱۴۷ و… ؛ شواهد التنزیل: ج۱ ص۳۰ و ۴۷: ج۲ ص۱۶۰ و ۲۷۰.

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 36532
صفحه از 311
پرینت  ارسال به