۲. تفسیر القمی

1.. ر.ک: التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام: ص۵۴۸ ـ ۵۵۳.

2.. ر.ک: درس ۷.

3.. ر.ک: دانش‏نامۀ جهان اسلام: ج۷ ص۷۰۰ مدخل «تفسیر علی بن ابراهیم قمی»، سیّد محمّد جواد شبیری؛ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، محمود مدنی بجستانی: ج۱ ص۲۲۶؛ کیهان اندیشه، شمارۀ ۳۲، مهر و آبان ۱۳۶۹: «پژوهشی پیرامون تفسیر قمی»، موسوی؛ علی ‏بن ابراهیم و تفسیر قمی، زهرا آشیان.

4.. رجال النجاشی: ص۲۶۰ ش ۶۸۰.

1.. برای آگاهی از نام این عالمان و برخی از دلایل ایشان، ر.ک: تاریخ تفسیر قرآن، بابایی: ص۲۷۳ ـ ۲۷۵. بابایی همچنین به نقل از الذریعة، برخی از رساله‏های قدیمی در این باره را گزارش کرده است (همان: ص۲۷۸).

2.. برای نمونه، بنگرید به این حدیث در ذیل آیۀ ۲۶ سورۀ بقره: «قیلَ للباقرِ علیه السلام: فإنّ بَعضَ مَن یَنتَحِلُّ مُوالاتَکُم یَزعَمُ أنَّ (البَعوضَةَ) علیٌّ علیه السلام و أنّ (ما فَوقَها) ـ و هو الذُّباب ـ مُحمّدٌ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و اله. فقالَ الباقِرُ علیه السلام: سَمِعَ هؤلاء شَیئًا [و] لَم یَضَعوهُ عَلَى وَجهِه. إنّما کانَ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و اله قاعدًا ذاتَ یَومٍ هُو و عَلیٌّ علیه السلام إذ سَمِعَ قائلاً یقولُ: "ما شاءَ اللّهِ و شاءَ مُحمّدٌ"، و سَمِعَ آخرَ یقولُ: "ما شاءَ اللّهُ، و شاءَ عَلیٌّ". فقال رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و اله: لا تَقرَنوا مُحمّدًا و [لا] عَلیّاً بِاللّهِ  عز و جل و لکِن قولوا: "ما شاءَ اللّهُ ثُمَّ شاءَ مُحمّدٌ ما شاءَ اللّهُ ثُمَّ شاءَ عَلیٌّ". إنَّ مَشیةَ اللّهِ هی القاهِرةُ الَّتی لا تَساوى، و لا تَکافَأ و لا تَدانى. و ما مُحمّدٌ رَسول اللّهِ فی اللّهِ و فی قُدرتِهِ إلّٰا کَذُبابَةٍ تَطیرُ فی هذهِ المَمالِکِ الواسِعَةِ. و ما عَلیٌ علیه السلام فی اللّهِ و فی قُدرتِهِ إلّا کَبَعوضَةٍ فی جُملَةٍ هذهِ المِمالِکِ . مَعَ أنَّ فضلَ اللّهِ تَعالى عَلَى مُحمّدٍ و عَلیٍّ هُو الفضلُ الَّذی لا یَفی بهِ فَضلُهُ عَلَى جَمیعِ خَلقِهِ مِن أَوَّلِ الدَّهرِ إلى آخِرِهِ. هذا ما قالَ رسولُ اللّهِ صلی الله علیه و اله فی ذِکرِ الذُّبابِ و البَعوضَةِ فی هذا المکانِ فَلا یَدخُلُ فی قَولِهِ: (إِنَّ اللَّهَ لا یَستَحیی‏ أَن یَضرِبَ مَثَلاً ما بَعُوضَةً فَما فَوقَها)».یعنی: به امام باقر علیه السلام گفته شد: «برخى از کسانى که مدّعى ولایت شما هستند، گمان مى‏کنند ‏(بَعُوضَة) به معنای پشه، حضرت على علیه السلام است و (فَما فَوقَها) یعنی مگس و منظور از آن، رسول خدا صلی الله علیه و اله است»! امام باقر علیه السلام فرمود: آنان ‏چیزى را شنیده‏اند، ولى آن را بر وجه درستش نفهمیده‏اند. جز این نبوده است که روزى ‏رسول خدا صلی الله علیه و اله با على علیه السلام نشسته بود. در آن هنگام، شنید که کسى مى‏گوید: «آنچه خدا بخواهد و محمّد صلی الله علیه و اله بخواهد» و شنید دیگرى مى‏گوید: «آنچه خدا بخواهد و على علیه السلام بخواهد». رسول خدا صلی الله علیه و اله در این هنگام فرمودند: «محمّد و على را قرین خداى عزّ و جلّ قرار ندهید، لکن بگویید: "اگر خدا بخواهد، سپس محمّد خواست خدا را بخواهد، و سپس على بخواهد"؛ زیرا مشیّت خدا، مشیّت قاهره‏اى ‏است که‏ با مشیّت غیر او، مساوى و برابر و نزدیک نیست. محمّد رسول خدا، در برابر خدا و قدرت او جز مانند مگسى که در این جهان‌های گسترده پرواز مى‏کند نیست، و على در برابر خدا و قدرتش جز مانند پشه‏اى در مجموعۀ این جهان‌ها (( نیست. افزون بر این، فزون‏بخشی خداوند به محمّد و علی، فضلی است [بس بزرگ، چندان] که فضل خداوند به همۀ آفریدگانش از آغاز تا پایان روزگار، به پای آن نمی‏رسد». این است آنچه رسول خدا صلی الله علیه و اله در بارۀ ذباب (مگس) و بعوضه (پشه)، در این مورد فرمود و این هیچ ربطی به آیۀ (إِنَّ اللَّهَ لا یَستَحیی‏...) ندارد. (التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام: ص۲۰۹ ـ ۲۱۰. نیز، ر.ک: روایت ذیل آیۀ ۱۰۲ سورۀ بقره در بارۀ هاروت و ماروت).