225
تفسیر روایی جامع (۱)

مى‏گوید که به گاه فرمودن همین نکته، یکى از شنوندگان، از امام باقر علیه السلام می‌خواهد که سخنان همان مجلسش را به قرآن مستند کند، و امام چنین می‏کند.

۰.الإمامُ الباقِرُ علیه السلام: «إذا حَدَّثتُکُم بِشَیءٍ فَاسأَلونی مِن کِتابِ اللّهِ». ثُمَّ قَالَ فی بَعضِ حَدیثِهِ: «إنّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و اله نَهی عَنِ القیلِ و القالِ، و فَسادِ المالِ، و کَثرَةِ السُّؤالِ». فَقیلَ لَه: یا بنَ رَسولِ اللّهِ! أینَ هذا مِن کِتابِ اللّهِ؟ قالَ: «إنّ اللّهَ  عز و جل یقولُ: (لا خَیرَ فِى کثِیرٍ مِّن نَّجوَاهُم إِلاَّ مَن أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَو مَعرُوفٍ أَو إِصلَاحٍ بَینَ النَّاسِ)۱ و قالَ: (وَ لاَ تُؤتُوا السُّفَهَآءَ أَموَالَکمُ الَّتِى جَعَلَ اللَّهُ لَکم قِیامًا)۲ و قالَ: (لاَ تَسالُوا عَن أَشیآءَ إِن تُبدَ لَکم تَسُؤکم)۳».۴

۰.امام باقر علیه السلام فرمود: «هنگامى که در باره چیزى با شما سخن گفتم، دلیل آن را از کتاب خدا از من بخواهید». سپس امام در یکى از سخنانش فرمود: «پیامبر خدا صلی الله علیه و اله از قیل و قال و تباه کردن مال و فراوانىِ سؤال نهى فرمود». گفته شد: اى فرزند پیامبر خدا! این در کجاى کتاب خدا است؟ فرمود: «خداوند مى‏گوید: (در بسیارى از نجواى ایشان خیرى نیست، مگر آن‏که به صدقه دادن یا نیکى و اصلاح میان مردم فرمان دهد) و مى‏فرماید: (اموالى را که خدا مایه قوام شما قرار داده، به دست نابخردان مسپارید). همچنین مى‏فرماید: (از چیزهایى مپرسید که اگر برایتان آشکار شود، ناراحتتان مى‏کند)».

نتیجه پذیرش این قاعده آن است که آن روى سخن هم مقبول باشد؛ یعنى اگر بتوان هر سخن معصوم علیه السلام را به قرآن مستند ساخت، پس می‌توان تعدادى از آیات قرآن را یافت که در سخنان معصومان علیهم السّلام بازتاب یافته‏اند. این از طریق قوانین منطقى نیز به سهولت قابل اثبات است؛ چراکه قضیه کلّى و عمومىِ«هر سخن معصوم، مستند به آیه‏هاى قرآن است»،

1.. نساء: آیۀ ۱۱۴.

2.. نساء: آیۀ ۵.

3.. مائده: آیۀ ۱۰۱.

4.. الکافى: ج۱ ص۶۰ ح۵ ، ج۵ ص۳۰۰ ح۲؛ تهذیب الأحکام: ج۷ ص۲۳۱ ح۱۰۱۰؛ المحاسن: ج۱ ص۴۱۹ ح۹۶۲؛ الاحتجاج: ج۲ ص۱۶۹ ح۱۹۸.


تفسیر روایی جامع (۱)
224

این واژه قرآنی باشد. تنها با جست و جو در متون حدیثی می‏توان به متن زیر در صحیفه سجّادیه دست یافت. امام سجّاد علیه السلام در حقّ فرشتگان الهی دعا کرده و در اواخر دعا که دسته دسته فرشتگان را یاد می‏کند، می‏گوید:

۰.... و الزَّبانیَةُ الَّذینَ إذا قیلَ لَهُم: (خُذُوهُ فَغُلُّوهُ * ثُمَّ الْجَحِیمَ صَلُّوهُ)،۱ ابتَدَروهُ سِراعاً وَ لَم یُنظِروهُ.۲

۰.و فرشتگانى که چون به آنان گفته شود: (او را بگیرید و به بندش کشید و به دوزخش بسپارید)، به سرعت و بى‏مهلت چنین کنند.

این دعا در توصیف «زبانیة» جمله‏هاى فوق را آورده و معناى آن را تبیین نموده است. جالب توجّه آن‏که امام سجّاد علیه السلام براى این کار، از دیگر آیات قرآن بهره گرفته و بدین ترتیب، تفسیر روایى به تفسیر قرآنی انجامیده است.

مبنای نظریِ شیوه نو

شیوه جدید بازیابیِ روایات تفسیری، این اندیشه را در پس‏زمینه خود دارد که اهل بیت علیهم السّلام، قرآن ناطق و مجسّم هستند و سخنان آنان، برگرفته از علم اعطاشده الهی و آموزه‏هاى قرآنىِ تابیده به دل و جان آن‏ها است. این نکته در سوره عنکبوت۳ نیز آمده و این واقعیت را نمایان می‏کند که قرآن و اهل بیت علیهم السّلام هر دو، بیانگر یک حقیقت هستند و حدیث راستین، همان را حکایت می‏کند که مراد قرآن است. به استناد حدیث ثقلین نیز عترت، همراه همیشگی و جدا ناشدنیِ قرآن هستند.

صرف نظر از ادلّه کلامى مسئله، اهل بیت علیهم السّلام خود به این نکته تصریح کرده‏اند که ما هر چه مى‏گوییم، مستند قرآنى دارد و برآمده از آن است. یک گزارش خواندنى در این باره

1.. حاقّه: آیۀ ۳۰ و ۳۱.

2.. الصحیفة السجّادیة: دعاى سوم.

3.. (بَلْ هُوَ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ فِی صُدُورِ ٱلَّذِینَ أُوتُوا ٱلْعِلْمَ وَ مَا یَجْحَدُ بِآٰیَاتِنَا إِلَّا ٱلظَّالِمُونَ)؛ امّا آن (قرآن)، آیاتی روشن است در سینۀ کسانی که به آنان دانش داده‌اند و آیات ما را [کسی] جز ستمکاران انکار نمی‌کند.

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 36224
صفحه از 311
پرینت  ارسال به