219
تفسیر روایی جامع (۱)

جست و جوی کلیدواژه‏ای آیات و مراجعه به روایات تفسیری در ذیل هر آیه، به روایات گردآوری شده در باره آیه مورد نظر خود برسند.

کاستی شیوه رایج

مفسّران پیشین، با مطالعه پیمایشیِ متون حدیثی، روایاتى را بر می‏گزیدند که در همان نظر نخست، ناظر به آیه‏ای از آیات قرآن بود. ایشان فرصت این را نداشتند که برای دست‏یابی به همه روایات تفسیری، یک یک متون حدیثی را از ابتدا تا انتها، و تنها با توجّه به یک آیه مطالعه نمایند و اگر لازم شد، در معنا و مفهوم و مراد جدّى هر حدیث، کند و کاو کنند تا مبادا حدیثی مرتبط را از دست بدهند. انتظار چنین کاری از یک تن، به دور از واقع است. این کار گسترده، تنها از عهده گروه‏های متعدّد پژوهشی و در طول سالیان دراز بر می‏آید.

افزون بر این، برخی روایات به یک آیه نظر مستقیم دارند و به آیه‌ای دیگر نظر غیر مستقیم دارند. این ‌گونه روایات معمولاً، ذیل آیه نخست آورده می‌شوند و در آیه کم‏ارتباط‏تر، از یاد می‏روند و با وجود نگاهشان به آیه، مورد بهره‌برداری قرار نمی‏گیرند.

این بدان معنا است که گردآوریِ روایات با اتّکای محض به کتاب‏هاى تفسیرى موجود، نمی‏تواند ما را از دسترسی به همه روایات تفسیری موجود مطمئن کند و از رنج جست و جو در کتاب‏های حدیثی برهاند؛ زیرا نمی‏توان ادّعا کرد که همه احادیث در باره آیه مورد نظر گرد آمده و نظر نهایی ائمّه علیهم السّلام را به ما می‌نمایاند. از این رو، نباید به مجموع روایاتی که تنها در این چند کتاب تفسیر روایی آمده، اکتفا کرد و نظر حاصل از آن‏ها را برداشتى مستند به اهل بیت دانست.

کاستیِ این شیوه، هنگامی روشن می‏شود که در ذیل برخی از آیات، به روایاتی دست یابیم که به تفسیر آیه کمک می‏کنند، ولی تفاسیر روایی، آن‏ها را نیاورده‏اند. به زودی، نمونه‏هایی برای این مطلب ارائه می‏کنیم.

شایان ذکر است که مؤلّفان ارجمند تفاسیر روایى، در یافتن و سپس تدوین بسیاری از احادیث ناظر به آیه، موفّق بوده‏اند؛ امّا مسئله ما کشف مقصود الهى است و از این رو، باید


تفسیر روایی جامع (۱)
218

ناظر به الفاظ آیه را می‏جوییم که به طور مستقیم، ناظر به آیه مورد تفسیرند و در مقام تبیین و ارائه معنای آن هستند. در مرحله دوم، در پیِ روایت‏هایی می‏رویم که به معنای آیه نظر دارند؛ امّا اشاره صریح به آن ندارند.

۱. شیوه رایج: مراجعه به تفاسیر روایی

این شیوه چندان مشکل نیست و روش رایج در عرصه تفسیر روایی است. تفاسیر رواییِ جامع، زمینه کار را فراهم آورده‏اند؛ زیرا بسیار گسترده و حاوی هزاران روایت تفسیری در ذیل آیات شریفه قرآن هستند و از این نظر، محقّق را از مراجعه به بسیاری از کتاب‏های دیگر بی‏نیاز می‏کنند. برخی از تفاسیر مهمّ روایی عبارت‏اند از:

منابع شیعی: التفسیر المنسوب إلى الإمام العسکری‏ علیه السلام، تفسیر القمّی، علی بن ابراهیم قمی (زنده در ۳۰۷ق)، تفسیر العیّاشی، محمّد بن مسعود عیّاشى (م۳۲۰ق)، رَوضُ الجِنان و رَوح الجَنان فی تفسیر القرآن‏، حسین بن على معروف به ابو الفتوح رازى (م اواسط سده ششم)، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، على استرآبادى‏ (م۹۴۰ق)، الصافی، مولی محسن فیض کاشانى (م۱۰۹۱ق)، البرهان فی تفسیر القرآن‏، هاشم بن سلیمان بحرانی (م۱۱۰۷ق)، نور الثقلین‏، عبد على بن جمعه حُوَیزی (م۱۱۱۲ق)، کنز الدقائق و بحر الغرائب‏، میرزا محمّد بن محمّدرضا قمى مشهدى (م حدود ۱۱۲۵ق).

منابع اهل سنّت: جامع البیان فی تأویل آی القرآن، ابو جعفر محمّد بن جریر طبرى (م۳۱۰ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم ثعلبى نیشابورى (م۴۲۸ق)، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن، حسین بن مسعود فرّاء بَغَوى (م۵۱۶ق)، الجواهر الحسان فى تفسیر القرآن، ابو زید عبد الرحمان بن محمّد ثعالبی (م۸۷۵ق)، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، جلال الدین سیوطى (م۹۱۱ق).

افزون بر این، وجود نرم‏افزارهای فراگیر مانند مکتبة اهل البیت، کتاب‏خانه احادیث تفسیری و جامع التفاسیر، این مراجعه را آسان و کامل می‏کند. این نرم‏افزارها جوامع تفسیری شیعه و اهل سنّت را در درون خود جای داده‏اند و محقّقان می‏توانند با ترکیب

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 36282
صفحه از 311
پرینت  ارسال به