سیاق و بهرهگیری از آن است.
امّا به این استدلال، دو اشکال شده است: یکی تردید در مبنا، یعنی توقیفی بودن تدوین آیات است که در جای خود بررسی شده است.۱ دیگر آنکه بر فرض پذیرش این نکته که پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله خود به تدوین امروزین قرآن راهنمایی کرده باشند، باید بتوانیم ثابت کنیم که معیار و یا شرط لازم در دستهبندی و چینش آیات، ارتباط معنایی و پیوستگیِ مفهومی آنها بوده است.
به گمان ما، پیوستگیِ مفهومی، در بخش بزرگی از آیات قرآن، روشن و قابل اثبات است. ارتباط معنایی و وحدت سیاق در بسیاری از سورههای کوچک و دستههای متعدّدی از آیات هم‌نشین، قابل درک و فهم است. افزون بر این، چه دلیل دیگری برای چینش و تدوین پیامبر صلی الله علیه و اله میتوان سراغ گرفت؟ بهویژه آنکه فرض کنیم ایشان آیاتی را که با هم نازل شدهاند، از یکدیگر جدا کرده و در جاهای متفرّق، گنجانده باشد. آیا دلیلی جز هم‌معنایی و هدف یکسان آیات میتوان ارائه کرد؟ خاطرنشان میکنیم که در این میان، نباید به چند استثنای بسیار اندک اندیشید و قاعده اوّلیه در تدوین یک کتاب را نادیده گرفت؛۲ استثناهایی مانند آیه تطهیر که به دلیل تفاوت آشکار ضمیرهای مؤنّث و مذکّر، به آسانی تشخیص داده میشوند و یا در اصلِ جابهجایی آنها تردید شده است.۳
آری، استثنای مهمّ سیاق، عبارات و آیات معترضه است. جملههای معترضه در میان
1.. ر.ک: شناختنامۀ قرآن، ریشهری: ج۱ ص۲۷۲ ـ ۳۰۱ «پژوهشی در بارۀ گردآوری قرآن».
2.. عالم قرآنپژوه، استاد معرفت( نیز به «اصالة السیاق» اعتقاد داشت و بر این باور بود که اصل در تدوین کنونی آیات شریف قرآن، همان ترتیب نزول است، مگر در مواردی که به دلیل خاصّ، خلاف آن ثابت شده است. ر.ک: التمهید: ج۱ ص۲۸۰.
3.. علامه طباطبایی بر این باور است که عبارت: (إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذهِبَ عَنکمُ الرِّجسَ أهل البیت وَ یطَهِّرَکم تَطهِیرًا) از جای دیگری به میان آیات مربوط به زنان پیامبر صلی الله علیه و اله آورده شده است. مستند ایشان، نبودن روایتی است که نزول این عبارت را در دل آیات همنشیناش اثبات کند. (المیزان فی تفسیر القرآن: ج۱۶ ص۳۱۲). این در حالی است که برخی، عبارت مزبور را جملۀ معترضهای دانستهاند که وجودش لازم بوده تا حساب زنان پیامبر را از اهل بیت آن حضرت جدا کند. ر.ک: بیولوژی نصّ: ص۳۵۳.
