در عرصه تفسیرِ اهل سنّت نیز در مواردی که جمع میان آرای مختلف تفسیری میسّر نبوده، ابن جریر طبری در مقام ترجیح، روایات ضعیف السند را شاهد می‏گیرد و می‏گوید: «روایتی از پیامبر خدا صلی الله علیه و اله در دست است که آنچه را گفتیم، تأیید می‏کند؛ هرچند سندش اشکال دارد».^۱

۴. کمک به شناخت و حلّ آسیب‌ها

احادیث در مراحل مختلف «صدور» و «نقل» و «فهم»، به آسیب‏هایی گرفتار آمده‏اند که هر کدام، راه حلّ خاصّ خود را می‏طلبند. راه حلّ بسیاری از این آسیب‏ها، تشکیل خانواده حدیث است.^۲ هر یک از روایات آسیب‏زده، در درون یک خانواده حدیثی جای می‏گیرند و کنار هم نشاندن این احادیثِ هم‏معنا، زمینه سنجش دقیق و مو به موی آن‏ها را فراهم می‏آورد. احادیث ضعیف السند خود ضعیف‏اند، امّا می‏توانند آسیب‏های متنی مانند «تصحیف‏» و «تحریف‏» و نیز پاره‏ای آسیب‏های سندی مانند «ارسال» و «انقطاع» را در برخی از احادیث هم‌خانواده نشان دهند و ما را در حلّ آن‏ها یاری رسانند. در کتاب آسیب‏شناسی حدیث، به گونه مبسوط به این مسئله پرداخته‏ایم. از این رو، خوانندگان عزیز را به آن ارجاع می‏دهیم.

روایات تفسیری اهل سنّت

کسانی که به وثوق سندی پای‌بندند و برای پذیرش خبر، تنها به سند و درستی حلقه‏های آن می‏نگرند، باید در احوال یک یک راویان واقع در سند و چگونگی ارتباط آنان با یکدیگر، کاوش کنند. اینان تنها در مرحله تخریج یا تقویت سندی که در درس پیش گذشت، با ما مشترک هستند و فقط در مواردی می‏توانند از تخریج بهره ببرند که در فرجام کار، به سندی مقبول و معتبر برای حدیث مورد کاوش خود دست یابند. این در حالی است که بر مبنای

رضا علیه السلام نقل شده، معنایی زیبا و دل‏نشین و امید بخش از دل آیه بیرون می‏کشد. متن روایت چنین است:

۰.الإمامُ الرِّضا علیه السلام: فی قَول اللّهِ(: (إِن أَحسَنتُم أَحسَنتُم لِأَنفُسِکم وَ إِن أَسَأتُم فَلَها)، قالَ: «إن أحسنَتُم أَحسَنتُم لِأنفُسِکُم و إن أسأَتُم فَلَها رَبٌّ یَغفِرُ لَها».^۱

بر پایه این حدیث، معنای آیه چنین است:

۰.(اگر نیکی کنید، به نفسْ خود نیکی کرده‌اید، و اگر بدی کنید، پس برای نفس شما [، پروردگاری] است [که شما را می‌بخشد]).

ناگفته نمانَد که گاهی روایت ضعیف السند، معنایی خاصّ را ارائه می‏کند که در فرجام پژوهش، اثبات و تصدیق نمی‏شود؛ ولی زمینه حسّاسیت و دقّت پژوهشگر را به مفهوم آیه فراهم می‏آورد. پژوهشگرِ حسّاسیت‌یافته، آیه را با نگاهی دقیق‏تر مورد مطالعه قرار می‏دهد و لایه‏های ژرف‏تری را از آیه بیرون می‏کشد؛ لایه‏های معناییِ نهفته‏ای که اگر این حسّاسیت نبود، دست‏یابی به آن‏ها دشوار می‏نمود. این نکته همانند جرقّه آغازین بسیاری از کشفیات علمی است که در ابتدای راه، تنها یک خراش ذهنی‌اند، امّا با پیگیری و پژوهش، نظریه‏هایی سودمند و کارآمد می‏شوند.

۳. کمک به حلّ اختلاف روایات و آرای متعارض

گاه روایات تفسیری دچار اختلاف و تعارض می‏شوند و حلّ و جمع آن‏ها به صورت تخصیص و تقیید و دیگر راه‏های ساده عرفی، میسّر نیست. در این اختلاف‏ها، نیاز به یافتن شاهد و قرینه داریم. روایات ضعیف در برخی از این موارد، معنایی را ارائه می‏دهند که می‏تواند شاهدی بر ترجیح و انتخاب یک سوی تعارض و یا یافتن جمع دلالی میان احادیث اختلافی به شمار آید. نمونه‏های این فائده را در بحث حلّ اختلاف و تعارض روایات تفسیری خواهیم آورد.^۲