147
تفسیر روایی جامع (۱)

۰.داوود بن قاسم جعفری می‌گوید: به امام جواد علیه السلام گفتم: فدایت گردم! [معنای] صمد چیست؟ فرمود: «آقا و سرور که [در هر حاجتی] به او توجّه می‌شود، چه در کم و چه در زیاد».

۰.دو. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ السَّرِیِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام عَنْ شَیْ‏ءٍ مِنَ التَّوْحِیدِ؟ فَقَالَ: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَتْ أَسْمَاؤُهُ الَّتِی یُدْعَا بِهَا وَ تَعَالَى فِی عُلُوِّ کُنْهِهِ، وَاحِدٌ تَوَحَّدَ بِالتَّوْحِیدِ فِی تَوَحُّدِهِ‏، ثُمَّ أَجْرَاهُ عَلَى خَلْقِهِ فَهُوَ وَاحِدٌ صَمَد قُدُّوسٌ، یَعْبُدُهُ کُلُّ شَیْ‏ءٍ وَ یَصْمُدُ إِلَیْهِ کُلُّ شَیْ‏ءٍ وَ وَسِعَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ عِلْماً».۱

۰.جابر جعفی گوید: از امام باقر علیه السلام مطلبی در باره توحید پرسیدم. فرمود: «خداوند ـ که مبارک است نام‌هایش که بدان‌ها خوانده می‌شود و در کنه ذاتش، والا است ـ واحدی است که در یگانگی‌اش یکتا بود و سپس صفات خود را بر آفریدگانش جاری کرد. پس او یکی است، صمد است، پاکیزه و منزّه است، همه چیز او را می‌پرستد و همه چیز به او روی می‌آورد و دانش او همه چیز را فرا گرفته است».

۲. ایجاد احتمالات معنایی نو

یکی از فواید روایات ضعیف السند، ارائه احتمالات معنایی، در عرصه معنایابی آیات قرآنی است. ما می‏توانیم به این احتمالات معنایی بیندیشیم، آن گاه با بررسی سیاق متنی و دقّت و تأمّل در گوهر معناییِ واژگان و عبارات آیه و یا از طریق کنار هم‏ گذاشتن آیات متناظر، آن‏ها را ردّ یا تصدیق کنیم.

گاه ممکن است تصوّر ساده یک احتمال معنایی بدون در نظر آوردن چیزی دیگر، سبب تصدیق آن گردد. روایت در این حالت، دریچه‏ای می‏گشاید تا ما خود، به معنای آیه راه یابیم. نقش روایت در این حالت، نقش پلی برای رسیدن به تبیین آیه است که کافی است از وجود آن آگاه بشویم تا عبور کنیم، و دیگر مهم نیست چه کسی آن را بنا کرده باشد. نقش

1.. الکافی: ج ۱ ص ۱۲۳ ح ۲.


تفسیر روایی جامع (۱)
146

۱. کمک کردن به معنایابی واژه‏ها

برخی از روایات ضعیف، به کشف ظهور تصوّرى و فهم لغات‏ اساسىِ به کار رفته در قرآن و نیز احادیث معتبر کمک می‏کنند. شماری از روایات ضعیف السند، به وسیله راویان آشنا به زبان عربی نقل شده و می‏توان از آن‌ها به عنوان یکی از منابع کهن لغت، بهره‏برداری کرد. این کار با گردآوری کامل کاربردهای واژه در همه متون میسّر است؛ خواه طریق دست‏یابی به آن‏ها قوی باشد یا ضعیف. عالمان غریب‏نگار چه در عرصه غریب القرآن و چه در عرصه غریب الحدیث، با استفاده از همین کاربردها، به معنای اصلی یا کاربردیِ واژه دست می‌یافتند. آنان به هیچ روی در سند حدیث در نمی‌نگریستند و یا دست کم، دقّت‏های ویژه فقه و کلام را در اسناد روایات اعمال نمی‏نمودند. آنچه برای ایشان مهم بود، عرب و فصیح بودنِ فردی بود که واژه مورد نظر را به کار برده بود.۱ محدّثان نخستین نیز چنین بودند. برای نمونه، کلینی در تبیین معنای «صمد» که تنها یک بار در قرآن کریم به کار رفته، دو روایت آورده که بر پایه آرای رجال‌شناسان، در سند روایت اوّل، فردی ضعیف به نام محمّد بن ولید قرار دارد و سند روایت دوم نیز در بر دارنده افرادی مانند محمّد بن عیسی و جابر جُعفی است که وثاقتشان مورد اختلاف است. این دو روایت را می‏آوریم؛ امّا شایان ذکر است که کلینی به دیگر کاربردهای «صمد» به‏ویژه در اشعار و متون کهن عرب نیز توجّه داشته و همسوییِ آن‏ها را با معنای روایی نشان داده است.

۰.یک. عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ وَ لَقَبُهُ شَبَابٌ الصَّیْرَفِیُّ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام:جُعِلْتُ فِدَاکَ، مَا الصَّمَدُ؟ قَالَ: «السَّیِّدُ الْمَصْمُودُ إِلَیْهِ فِی الْقَلِیلِ وَ الْکَثِیرِ».۲

1.. ر.ک: النهایة، الفائق، مجمع البحرین و شماری دیگر از کتاب‏های غریب الحدیث که توضیح آن‌ها در درس دهم خواهد آمد.

2.. الکافی: ج ۱ ص ۱۲۳ ح ۱.

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 36230
صفحه از 311
پرینت  ارسال به