141
تفسیر روایی جامع (۱)

به کار گیرد؛ سؤال‏هایی برخاسته از درون روایت و در تناظر با قرآن.

این نگرش دقیق و عمیق، دقّت و حسّاسیت مفسّر را نسبت به لایه‏ها و ناگفته‏های آیه‏ها، افزایش می‏دهد. این دقّتِ افزایش یافته و جهت گرفته، پژوهشگر را در سیر قرینه‏یابی، به ویژه یافتن قرائن درونْ‏قرآنی یاری می‏دهد و او را به کشف برخی مفاهیم نو و نهفته در آیات، موفّق می‏دارد. این برداشت‏های نو، هر گاه با همراهیِ سیاق قرآنی و تأیید آیات متناظر نیز پشتیبانی شوند، می‏توانند روایت ضعیف السند مزبور را نیز اعتبار ببخشند و بر گنجینه روایات معتبر تفسیری بیفزایند.

نمونه نخست. در باره حضرت مریم علیها السلام و حضرت زکریّا علیه السلام، دو روایت مرسل از طریق ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل شده که علامه طباطبایی( آن‌ها را تقویت کرده است:

۱.... فَلَمَّا بَلَغت مَریمُ صارَت فی المِحرابِ و أَرِخَت عَلَى نَفسِها سِتراً و کانَ لا یَراها أحدٌ و کان یَدخُلُ علیها زَکریّا المِحرابَ فیَجِدُ عِندَها فاکهةَ الصَّیفِ فی الشِّتاء و فاکهةَ الشِّتاء فی الصَّیف. فکان یَقولُ: (أَنَّىٰ لَکِ هَذَا؟). فتقولُ: (هُوَ مِنْ عِندِ ٱللَّهِ إِنَّ ٱللَّهَ یَرْزُقُ مَن یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ)۱.۲

۰.هنگامی که مریم علیها السلام به بلوغ رسید، به محراب رفت و پرده‌ای برای خود آویخت و کسی او را نمی‌دید. [تنها] زکریّا علیه السلام وارد محراب او می‌شد و در زمستان میوه‌های تابستانه را نزد او می‌دید و در تابستان میوه‌های زمستانه! پس می‌گفت: (این از کجا برای تو [آمده] است؟)مریم علیها السلام می‌گفت: (آن از جانب خدا است. خدا به هر کس بخواهد، بی‌ حساب روزی می‌دهد).

۲.إنَّ زَکریّا لَمّا دَعا رَبَّه أن یَهَبَ لَه ذَکَرا فَنادَتهُ المَلائِکَةُ بِما نَادَتهُ بِه، أَحَبَّ أن یَعلَمَ أنَّ ذلکَ الصَّوتَ مِنَ اللّهِ، أُوحی إلیهِ أنَّ آیةَ ذلکَ أن یُمسِکَ لِسانَه عَنِ الکَلامِ ثَلاثَةَ أیّامٍ. قالَ: فَلمّا أمسَکَ لِسانَهُ و لَم یَتَکَلَّم عَلِمَ أنّه لا یَقدِرُ عَلى ذلِکَ إلّا اللّهُ. و ذلکَ قولُ اللّهِ: (رَبِّ اجْعَلْ لِی آیَةً قَالَ: آیَتُکَ ألّا تُکَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَةَ

1.. آل عمران: آیۀ ۳۷.

2.. تفسیر القمّی: ج۱ ص۱۰۱.


تفسیر روایی جامع (۱)
140

در ذیل آیه‏ای نقل شده باشند که حدیث مطلوب ما (حدیثِ در دست تقویت)، ناظر به آن است، و نیز ممکن است در ذیل دیگر آیات نقل شده باشند. این نکته در نمونه نخست به چشم آمد و دیدیم که روایات مرتبط با معنای «روح»، تنها در ذیل یک آیه نبودند. همچنین نباید به کتاب‌های تفسیر روایی بسنده کرد؛ بلکه باید از منابع اصلیِ حدیث و کتاب‏های تاریخ و سیره نیز بهره گرفت. افزون بر این، استفاده از منابع اهل سنّت و استخراج احادیث مشابه از دل آن‏ها به شیوه جست و جوی موضوعی، کلیدواژه‏ای و آیه‏ای نیز به تحصیل استفاضه و تعاضد مضمونی یاری می‏رساند.

۴. یافتن شواهد قرآنی

برخی روایات ضعیف السند، مضمونی همسو با قرآن را بیان می‏کنند. ما می‏توانیم با یافتن آیات دلالت کننده بر مضمون چنین روایتی، آن را به درجه‏ای از اعتبار برسانیم که چون در کنار قرائن دیگر بنشیند، به صدورش اطمینان یابیم. امامان علیهم السّلام در روایات متعدّد، بر هماهنگی و همسوییِ سخنان خود با قرآن تأکید کرده‌اند و این نکته را شیوه‏ای برای به کارگیری و یا نقد روایات منسوب به خویش معرّفی فرموده‏اند. برای نمونه، امام باقر علیه السلام می‏فرماید:

۰.إذا جاءَکُم عَنّا حَدیثٌ فَوَجدتُم علیه شاهِداً أو شاهِدَینِ مِن کتابِ اللّهِ فَخُذُوا بِهِ، و إلّا فَقِفوا عِندَه، ثُمَّ رُدّوهُ إلینا، حَتّی یَستبینَ لَکُم.۱

۰.هر گاه حدیثى از ما به شما رسید، اگر یک یا دو گواه از کتاب خدا برایش پیدا کردید، آن را بپذیرید و گر نه، نسبت به آن درنگ کنید و سپس آن را به ما باز گردانید، تا [حقیقت] برایتان روشن شود.

پژوهشگر در فرایند این قرینه‏یابی، به قرآن دقیق‏تر می‏نگرد. او می‏تواند احتمال‏های مطرح شده در روایت را به سؤال تبدیل کند و آن‏ها را در گفت و گو با قرآن و استنطاق از آن،

1.. وسائل الشیعة: ج۲۷ ص۱۱۲.

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 36135
صفحه از 311
پرینت  ارسال به