إنَّ اللَّه تَبارَکَ و تَعالى أحدٌ صمدٌ، و الصَّمَدُ الشُّیءُ الذی لَیسَ لَهُ جَوفٌ، فإنّما الرُّوحُ خَلقٌ مِن خَلقِهِ لَه بَصَرٌ و قُوَّةٌ و تأییدٌ، یَجعَلهُ فی قُلوبِ الرُّسلِ و المُؤمِنینَ.۱
۰.خداوند ـ تبارک و تعالی ـ یگانه و صمد است. و صمد آن چیزی است که تو خالی نیست. روح نیز یکی از آفریدگان خداوند است که بینایی و توانایی و تأییدی [از سوی خداوند] دارد. خدا آن را در قلب پیامبران و مؤمنان جای می‌دهد.
این خبر به این صورت، اعتبار سندی ندارد؛ امّا با کمک تخریج، دو روایت با همین مضمون مییابیم که هیچ کدام مرسل نیستند، بلکه سند کامل و متّصل دارند و یکی از آنها صحیح و معتبر است و مجموعشان برای ما اطمینان میآورد. یکی در کتاب کهن و مشهور بصائر الدرجات نقل شده۲ و دیگری با تفاوتی اندک که محتوایی بهتر را ارائه می‌دهد و با سند کامل و صحیح، در کتاب مشهور و معتبر التوحید تألیف شیخ صدوق( آمده است.۳
گفتنی است که تخریج، همیشه به صحّت و اعتبار سند حدیث نمیانجامد و چه بسا پس از جست و جو نیز سند کامل و معتبری به دست نیاید. در این صورت، اگر چند سند ضعیف برای یک متن یافت شود که در مجموع به استفاضه بینجامد یا برای ما اطمینان بیاورد، میتوان به آن اتّکا نمود و در غیر این صورت، باید از گام بعدی کمک گرفت.
۳. یافتن شواهد حدیثی
هر گاه در مرحله تخریج، نتوانیم اعتبار سندیِ حدیث را اثبات کنیم، باید در پیِ یافتن
1.. تفسیر العیّاشی: ج۲ ص۳۱۶ ح۱۶۰.
2.. حدّثنا أحمد بن محمّد و یعقوب بن یزید عن الحسن بن علی بن فضّال عن أبی جمیلة عن محمّد الحلبی عن أبی عبد اللّٰه علیه السلام فی قوله عزّ وجلّ (یَسأَلُونَکَ عَنِ ٱلرُّوحِ قُلِ ٱلرُّوحُ مِن أَمرِ رَبِّى). قال: «إنّ اللّهَ تبارک وتعالى أحدٌ صمدٌ والصَّمَدُ الشَّئُ الَّذِی لَیسَ لَهُ جَوفٌ وإنَّمَا الرُّوح خَلقٌ مِن خَلقِهِ لَه بَصَرٌ وقُوَّةٌ وتأییدٌ یَجعَلُهُ اللّهُ فی قُلوبِ الرُّسُلِ والمُؤمِنینَ». بصائر الدرجات: ص۴۸۲ ح۱۲.
3.. أبی رحمه اللّٰه، قال: حدّثنا سعد بن عبد اللّٰه، قال: حدّثنا أحمد بن محمّد ابن عیسى، عن ابن فضال، عن الحلبی و زرارة، عن أبی عبد اللّٰه علیه السلام قال: «إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَتَعالَى أَحَدٌ صَمَدٌ لَیسَ لَهُ جَوفٌ وإنَّما الرُّوحُ خَلقٌ مِن خَلقِهِ، نَصرٌ وتأییدٌ وقُوّةٌ یَجعَلُهُ اللّهُ فی قُلوبِ الرُّسُلِ والمُؤمِنینَ». التوحید: ص۱۷۱ ح۲.
