نکوهیده شده یا سلسله سندش ناشناخته باشد، ضعیف خوانده می‏شود. این در حالی است که گاه ممکن است نام یک راوی در اثر سهل‌انگاریِ نسخه‌بردار، دچار ابهام شود یا به دلیل حذف کلّ سند یا صدر آن یا اختصار سند، روایتی موثّق، به خبری مرسل و ضعیف تبدیل گردد. در مواردی نیز ممکن است اطلاعات رجالی ما از افراد واقع در سند، اندک باشد و آن‏ها واقعاً راست‏گو و ثقه باشند.

حتّی در بدترین حالت، بر فرضِ دروغ‌گو یا جاعل بودنِ یک راوی، نمی‏توان نتیجه گرفت که تمام سخنان او دروغ است و همه احادیثی را که او نقل می‏کند، ساختگی و جعلی شمرد. راوی‏ای که می‏خواهد جعل حدیث کند و احادیث جعلی‌اش پذیرفته شود، باید در مجالس حدیثی شرکت کند، چندین حدیث درست و پسندیده نقل کند و چهره خوبی از خود به نمایش بگذارد تا بتواند در میان احادیث صحیح، چند حدیث‏ جعلی هم نقل نماید. آدم‏های دروغ‌گو و فتنه‏جو، در همه سخنانشان دروغ نمی‏گویند؛ بلکه چند حرف درست و نادرست را کنار هم قرار می‏دهند و راست و دروغ را مخلوط می‏کنند تا مخاطب با شنیدن سخنان درست آن‏ها، سخنان نادرستشان را نیز قبول کند. امام علی علیه السلام در ره‌نمودی ارزشمند، در باره چگونگی پیدایش فتنه‏ها می‏فرمایند:

۰.... فَلَو أَنَّ اَلبَاطِلَ خَلَصَ مِن مِزَاجِ اَلحَقِّ لَم یخفَ عَلَی اَلمُرتَادِینَ، وَ لَو أَنَّ اَلحَقَّ خَلَصَ مِن لَبسِ اَلبَاطِلِ اِنقَطَعَت عَنهُ أَلسُنُ اَلمُعَانِدِینَ، وَ لَکن یُؤخَذُ مِن هَذَا ضِغثٌ وَ مِن هَذَا ضِغثٌ فَیمزَجَانِ فَهُنَالِک یستَولِی اَلشَّیطَانُ عَلَی أَولِیائِهِ….^۱

۰.اگر باطل با حق نمی‏آمیخت، بر جویندگان حق پنهان نمی‏مانْد. و اگر حق به باطل پوشیده نمی‏گشت، زبان معاندان از طعن بریده می‏شد؛ ولی همواره پاره‏ای از حق و پاره‏ای از باطل فراهم شده، در هم آمیخته می‏شود. پس در چنین حالی است که شیطان بر دوستان خود مسلّط می‏شود….

به سخن دیگر، ضعیف بودن سند یک روایت، به معنای جعلی بودن سند و یا متن آن

از قرن هفتم به بعد (دوره متأخّران)، به سبب فاصله زمانی از روزگار غیبت و دور افتادن احادیث از قرائن صدوری و از بین رفتن اصول حدیثیِ اصحاب امامان، حدیث به گونه‏ای دیگر ارزیابی شد. متأخّران و از جمله احمد بن طاووس حلّی (م۶۷۳ق) و علّامه حلّی(م۷۲۶ق) روایات را بر پایه سندشان، به چهار دسته «صحیح»، «موثّق»، «حسن» و «ضعیف» تقسیم کردند. برای سه دسته نخست، شرط‏هایی را تعریف نمودند و سپس به هر روایتی که سندش هیچ یک از شروط سه دسته نخست را نداشته باشد، ضعیف اطلاق کردند.

گفتنی است که در عرصه واقع، این دو اصطلاح (ضعیف از دید متقدّمان و ضعیف از دید متأخران) عموم و خصوص من وجه هستند. یعنی گاه حدیثی از دید هر دو دسته عالمان متقدّم و متأخّر، ضعیف شمرده می‏شود؛ چون هم سند و هم مضمون آن، ضعیف و نامعتبر است. گاه روایتی از نگاه متقدّمان ضعیف است، چون مضمونش پذیرفتنی نیست؛ ولی به خاطر صحّت سندش، از نگاه متأخّران صحیح نامیده شود. گاه نیز روایتی از نگاه متأخّران ضعیف السند ولی از دید متقدّمان به دلیل قرینه‏های در دسترشان، صحیح و مورد وثوق بوده است. در این جا بر اساس مبنای متأخّران بحث می‏کنیم.

چیستی روایت ضعیف السند

روایت ضعیف را چنین تعریف کرده‏اند:

۰.هو ما لا یجتمع فیه شروط الصحیح و الموثّق والحسن، بأن یشتمل طریقه علی مجروح بالفسق و نحوه، أو مجهول الحال، أو ما دون ذلک کالوضّاع.^۱

۰.ضعیف، حدیثی است که شروط روایات صحیح، موثّق و حسن را ندارد؛ به این شکل که در سندش راوی‌ای است که به سبب فسق و مانندآن، تضعیف شده یا مجهول الحال است و یا بدتر، جعل‏کننده حدیث است.

بنا بر این، هر روایتی که دارای کوچک‏ترین صعف سندی باشد و یکی از راویان آن