همچنین، برخی عالمان از «حجّیت روایات آحاد تفسیری» سخن گفته‏اند و با بررسی آرا و دلایل هر رأی، بحثی درازدامن و فنّی‏ را سامان داده‏اند. ما در این جا تحلیلی را با استفاده از کتاب درآمدی بر تفسیر جامع روایی می‏آوریم. در این تحلیل، روایات تفسیری از نظر میزان اعتبار، به چهار دسته تقسیم شده‏اند:

۱. روایات تفسیری متواتر؛

۲. روایات دارای قرینه‌های اطمینان‌اور؛

۳. روایات دارای اسناد معتبر امّا فاقد قرائن اطمینان‌آور؛

۴. روایات فاقد اسناد معتبر و قرائن اطمینان‌آور.

پایه نظریِ این دسته‏بندی آن است که روایت تفسیری، یا برای مفسّر اطمینان می‏آورد و یا نمی‏آورد. این اطمینان گاه برخاسته از تواتر روایات است (دسته نخست) و گاه حاصل همراهی قرینه‏های اطمینان‌آور با روایت است (دسته دوم). بقیه روایات نیز اخباری هستند که اطمینان نمی‏آورند؛ یعنی نه متواترند و نه از همراهی قرینه‏ها بهره‏مندند. برخی از این روایات، سند صحیح و مقبولی دارند (دسته سوم) و برخی دیگر، سندشان نیز معتبر نیست (دسته چهارم).

اعتبار دسته اوّل و دوم، مقبول همگان است و از دسته چهارم نیز در درس بعدی سخن خواهیم گفت. پس آنچه در این جا مورد بررسی قرار می‏گیرد، دسته سوم است؛ یعنی روایاتی که سندشان صحیح یا مقبول است، ولی از قرینه‏ای که موجب اطمینان به صدور آن‏ها باشد، بی‏بهره‏اند.

پرسش اصلی این است: آیا روایاتی که سندشان مقبول است امّا اطمینان نمی‏آورند، در عرصه تبیین معارف قرآنی و به ویژه مباحث اعتقادی و کلامی آن، معتبرند یا نه؟

گفتنی است: اعتبار این دسته از روایات برای اثبات احکام فقهی که بر تعبّد بنا شده‌اند، تعبّد مورد تردید نیست؛ امّا در باره اعتبار آن‌ها در عرصه تفسیر، چند نظریه وجود دارد:

۱. اعتبار مطلق

شماری از عالمان معتقدند روایتی که سندش مقبول است، در همه جا اعتبار دارد.^۱ اینان

خبر واحد نیز دو گونه است: گاه قرائنی همراه خود دارد که زمینه‌ساز حصول اطمینان به صدور یا مضمون آن می‏شود.^۱ چنین خبری «خبر واحد محفوف به قرینه»^۲ خوانده می‏شود. و گاهی خبر رسیده به ما، فاقد چنین قرینه‏های اطمینان‏آوری است.

در این دسته‏بندیِ سه‌گانه، نقش اصلی به قرینه‏های اطمینان‌آور داده می‏شود و سند، تنها به عنوان بخشی یا گونه‏ای از قرینه‏ها، اهمّیت می‏یابد. به سخن دیگر، ممکن است روایتی با سند صحیح، به دلیل اطمینان نیافتن از آن، به عرصه تفسیر راه نیابد و بسی محتمل است که خبری با سندی ضعیف، به گردونه اعتبار در آید و به دلیل قرینه‏های گرداگردش و اطمینان حاصل از آن‏ها، در تفسیر قرآن به کار گرفته شود.

بر این پایه، در اعتبار اخبار متواتر و محفوف به قرائن که اطمینان‌آورند، اختلافی نیست؛ زیرا نوع انسان‌ها و عقلا، به این گونه اخبار توجّه می‏کنند و باورها و عملکردهای خود را بر آن‏ها بنیان می‏نهند. دین اسلام و شارع مقدّس نیز هیچ ردّ و انکاری نسبت به این سیره عقلایی نداشته و حتّی از این شیوه برای انتقال و ترویج آموزه‏های خود بهره گرفته است. از این رو، با توجّه به اطمینان نوعی نسبت به صدور محتوای این روایات، می‏توانیم در تفسیر قرآن به آن‏ها اعتماد و استناد کنیم. امّا در باره دسته سوم (یعنی روایاتی که فاقد قرینه‌های اطمینان‌آور هستند؛ خواه سندشان صحیح باشد یا نه)، در دانش اصول فقه بحث شده‏ است. در این دانش، با تعریف خاصّی از اعتبار و حجّیت^۳ که متناسب با عرصه تکلیف و عمل است، اعتبار خبر واحد در حوزه احکام عملی، مورد مطالعه قرار گرفته است.