275
تفسیر روایی جامع (۱)

صورت استمرار و موفّقیت می‏تواند به تدوین یک تفسیر رواییِ فراگیر بینجامد.

۶. پرتوی از تفسیر اهل بیت علیهم السّلام

در پایان، بجا است از اثر تفسیری دیگری یاد کنیم که هم‏اینک و در زمان تألیف این کتاب، در مرحله تحقیق و تدوین قرار دارد.۱ این تفسیر بر پایه گردآوری، دسته‏بندی و نقد و بررسی همه روایات ناظر به قرآن و بهره‏گیری از دیگر منابع معرفتی، در حال تألیف است. شیوه به کار رفته در این مجموعه، همان روشی است که در این کتاب توضیح داده شد. در واقع، آنچه در این درس‏نامه به عنوان روش جدید تفسیر روایی عرضه شده، حاصل تکمیل پلکانیِ اندیشیدن در باره روش تفسیر و چگونگی پژوهیدن و سپس کاربرد آن در تفسیر روایی بوده است.

در این تفسیر نو، حاصل تلاش دست کم سه محقّق در عرصه کار لغوی، روایی و تفسیری، به مؤلّف محترم تفسیر ـ آیت اللّٰه ری‏شهری ـ ارائه می‏شود و ایشان متن اوّلیه تفسیر را می‏نویسند. این متن با توجّه به معنای اصلیِ واژگان و ترکیب آیه، آیات مشابه و ناظر به آیه مورد تفسیر، روایات صریح و غیر صریح ناظر به آیات و محتوای آن، نوشته می‏شود. این متن با وجود غنای آن ـ ‏که برخاسته از تسلّط مؤلّف بر هر دو حوزه معرفتی قرآن و روایات است ـ، به نقد و گفت و گو نهاده می‏شود. در این نقد جدّی، نظرات مفسّران مهمّ شیعه و اهل سنّت، بررسی و گاه ردّ و ابرام می‏گردد. در پایان کار، و به اقتضای کوتاهی و بلندی آیات و نیز ارتباطشان با یکدیگر، پیام‏هایی از یک آیه یا چند آیه اصطیاد می‏شود. انتزاع این پیام‏ها، نتیجه تدبّر و تمرکز کامل بر محتوای آیات و درگیر کردن آن‏ها با سؤال‏ها و نیازهای روز است.

گفتنی است همه روایات تفسیری و تأویلیِ قابل عرضه، در بخشی جداگانه و مستقل از تفسیر امّا در دنباله هر سوره یا بخش به هم پیوسته‏ای از آن، آورده می‏شوند. در گردآوری این روایات، افزون بر کتاب‏ها و جوامع تفسیر روایی، برنامه‏های رایانه‏ای نیز به کار گرفته

1.. این پژوهش گسترده و دنباله‏دار، از سال ۱۳۸۲ آغاز شده و اکنون در پژوهشکدۀ تفسیر اهل بیت علیهم السّلام در مؤسّسۀ علمی فرهنگی دار الحدیث، در حال تدوین است. دو جلد نخست این پژوهش در بارۀ سورۀ حمد است، و به زودی انتشار می‌یابد.


تفسیر روایی جامع (۱)
274

مجعول و اسرائیلیات را آورده و در افشای آن‏ها کوشیده تا تفسیری منقّح و مقبول به دست دهد. استاد معرفت در این تفسیر، از اقوال سه صحابی مفسّر ـ یعنی اُبَیّ بن کعب، عبد اللّٰه بن مسعود و ابن عبّاس ـ استفاده کرده و به نقل و نقد اقوال تابعیان نیز توجّه کامل داشته است. این تفسیر، روایات شیعه و اهل سنّت را گردآوری و دسته‏بندی کرده و آن‏ها را با اشاره به مأخذ هر یک، گزارش کرده است. منابع روایی و غیر رواییِ ارجاع شده در کتاب، نشان از گستردگی و فراگیریِ این تفسیر دارد.۱ این تفسیر مانند بقیه تفاسیر روایی، به شیوه تفسیر ترتیبی سامان یافته؛ امّا در برخی جاها مباحث را به شکل موضوعی پی گرفته است.۲

متأسّفانه با وفات مؤلّف در سال ۱۳۸۵ ش. کار تألیف این تفسیر، در سوره بقره و جلد ششم پایان یافت؛ امّا گروهی از شاگردان و دستیاران ایشان، تدوین آن را پی گرفته‏اند که در

1.. آیت اللّٰه معرفت از حدود سی کتاب تفسیری بهره برده که بیش‏تر آن‏ها برای نقل روایت و برخی دیگر برای نقل و نقد آرای تفسیری‌اند. از تفاسیر شیعیِ مورد استناد وی می‏توان به تفسیر نور الثقلین، تفسیر القمّی، تفسیر العیّاشی، التبیان فی تفسیر القرآن و مجمع البیان اشاره کرد و از تفاسیر اهل تسنّن به الدرّ المنثور سیوطی، جامع البیان طبری، تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر، معالم التنزیل بغوی و الجامع لأحکام القرآن قُرطُبی. همچنین از بیش از شصت مأخذ حدیثی استفاده کرده که در میان آن‏ها کتب اربعۀ شیعه و صحاح و مسانید اهل سنّت دیده می‏شود. نزدیک به بیست منبع رجالی نیز مورد استناد ایشان بوده که می‏توان از معجم رجال الحدیث آیت اللّٰه خویی، رجال شیخ طوسی، خلاصة الأقوال علامۀ حلّی، الإصابة فی تمییز الصحابةی ابن حجر عسقلانی و میزان الاعتدال ذهبی نام برد. بالغ بر پنجاه کتاب در زمینه‏های مختلف مانند کتاب‏های لغوی، علمی، تاریخی و معاجم نیز در میان منابع ایشان دیده می‏شود که بیش‏تر برای نقل و نقد و یا در تأیید یک مطلب تفسیری، از آن‏ها بهره برده است؛ مانند العین خلیل بن احمد فراهیدی، لسان العرب ابن منظور، مجمع البحرین طُرَیحی، تاریخ مدینة دمشق ابن عساکر، التاریخ الکبیر بخاری، معجم البلدان حَمَوی، مسند ابی یعلی و… . (با استفاده از مجلّۀ پژوهش‏های قرآنی: شمارۀ ۵۹ ـ ۶۰ مقالۀ «روش آیت اللّه معرفت در التفسیر الاثری الجامع»، طاهره رجائی).

2.. از جمله در بارۀ روح، آیات مربوط از سوره‏های مختلف جمع‏آوری و معانی و کاربردهای آن بیان شده است. (التفسیر الأثری الجامع: ج۳ ص۳۴۸ ـ ۳۵۰). و نیز موضوع قلب (ج ۳ ص۳۷۲ ـ ۳۷۴)، صبر (ج ۴ ص۲۰۳ ـ ۲۲۳)، فرقان در قرآن (ج ۴ ص۴۹۹) و عرش و کرسی (ج ۶ ص۲۶۱ ـ ۲۶۵) از دیگر نمونه‏های تفسیر موضوعی است. ذیل برخی از آیات نیز به مناسبت، یک بحث موضوعی عرضه شده و با استفاده از روایات، شرح داده شده است؛ مانند مباحثی در باب حمد و شکر (ج ۱ ص۳۶۳ ـ ۳۷۲)، صراط مستقیم (ج ۱ ص۳۸۱ ـ ۳۹۷)، ایمان (ج ۲‏ ص۶۹ ـ ۸۸)، وجوه کفر (ج ۲ ص۱۲۷ ـ ۱۳۱) و جهاد (ج ۵ ص۳۲۰ ـ ۳۷۰). ر.ک: مجلّۀ پژوهش‏های قرآنی: شمارۀ ۵۹ ـ ۶۰ مقالۀ طاهره رجائی.

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 36515
صفحه از 311
پرینت  ارسال به