269
تفسیر روایی جامع (۱)

خویش نوشته، ابتدا با یک نگاه انتقادی به تفاسیر دیگر، کاستی‏های آن‏ها را بیان نموده و سپس روش تفسیری خود و نیز برخی مباحث علوم قرآنی مرتبط را در ذیل دوازده موضوع فرعی تبیین کرده است. از این رو، تفسیر الصافی را می‏توان تفسیری روشمند دانست.۱ پوشیده نماند که برخی از اشکالاتِ عمومیِ تفاسیر روایی، در تفسیر الصافی نیز به چشم می‌خورَد و اندکی تأویلات عرفانی و رمزی هم بدان راه یافته است. با این حال، این کتاب از سودمندترین، نفیس‏ترین و کم آسیب‏ترین تفاسیر رواییِ شیعه به شمار می‏آید.۲ علّت این ویژگی را می‏توان گسترده دانش بودنِ فیض و بهره‏مندیِ او از دانش‏های ادبی مانند لغت و نحو، دانش حدیث و دیگر شاخه‏های متنوّع علوم اسلامی، و نیز مراجعه پیوسته به تفاسیر پیشین دانست. بسیاری از عالمان، این تفسیر را گران‏قدر و با ارزش دانسته و در پژوهش‏های خود، از آن استفاده کرده‌اند و یا به شرح، حاشیه‌نویسی و ترجمه آن پرداخته‌اند.۳

۲. البرهان فی تفسیر القرآن

کتاب البرهان فی تفسیر القرآن نوشته سیّد هاشم بن سلیمان بن اسماعیل حسینی بحرانی کَتَکانى توبلی است.۴ سیّد هاشم بحرانی پس از فیض کاشانی و در سال ۱۱۰۷ ق. وفات یافته است. او محدّثی توانا و قابل مقایسه با علامه مجلسی است.۵ بحرانی در زمره مفسّرانی است که بیش‏ از هر منبع و دانش دیگر، به حدیث اتّکا و اعتنا دارند و به صحّت و ضعف سند، و جرح و تعدیل راویان کم‏تر توجّه می‏کنند.

بحرانی در تفسیر البرهان، بسیاری از روایات تفسیری و مرتبط با قرآن را آورده است. او

1.. استاد بابایی روش فیض را به خوبی تبیین کرده و برخی از عناصر آن را به نقد کشیده است. (مکاتب تفسیری: ج۳ ص۱۴۸ ـ ۱۷۲). ایشان همچنین، نقدهای محمّدحسین ذهبی بر این تفسیر را بررسی و بسیاری از آن‏ها را به درستی رد نموده است. (همان: ص۱۷۲ ـ ۱۸۶).

2.. آسیب‏های تفسیر الصافی، در بخش آسیب‏شناسی (جلد دوم کتاب حاضر) خواهد آمد.

3.. ر.ک: تعلیقة أمل الآمل: ص۳۲۲؛ مکاتب تفسیری: ج۳ ص۱۴۵ .

4.. ر.ک: الأعلام، زرکلی: ج۸ ص۶۶. کَتَکان روستایی در ناحیۀ توبل، در کشور بحرین است.

5.. شیخ حرّ عاملی از معاصران بحرانی، وی را چنین ستوده است: «فاضل، عالم ماهر مدقّق، فقیه، آگاه به تفسیر، ادب عربی و رجال». أمل الآمل: ج۲ ص۳۴۱ شمارۀ ۱۰۴۹.


تفسیر روایی جامع (۱)
268

تفسیری نیز همّت گمارده است. فیض کاشانی عالِمی جامع و خوش قلم، و تفسیرش به طور نسبی، پیراسته و منقّح است. او با این‏که حدیث‏شناس است و گرایش‏های اخباری دارد، هر حدیثی را نمی‏پذیرد و همین گزینش او، تفسیر رواییِ الصافی را پسندیده و پذیرفتنی کرده است.

او روایات فراوان را از کتاب‏های حدیثی بزرگ و مشهوری مانند الکافی، تهذیب الأحکام، نهج البلاغة، کتاب من لایحضره الفقیه، عیون أخبار الرضا علیه السلام، التوحید، علل الشرائع، الخصال، معانى الأخبار، ثواب الأعمال، کمال الدین، المحاسن برقی و الاحتجاج طبرسی نقل نموده و از تفسیر‏های روایی کهن مانند تفسیر العیّاشی، تفسیر المنسوب الی الامام الحسن العسکری، و تفسیر القمّی فراوان استفاده کرده است. فیض بیش از سه هزار روایت از دو تفسیر قمی و عیّاشی و حدود ۱۳۰۰ روایت از کتاب الکافی نقل کرده است. او همچنین، از منابع حدیثی اهل سنّت نیز روایت نقل کرده و با عبارت «و فی حدیث النبوی» به آن‏ها اشاره می‏کند.

فیض تفسیرش را بر احادیثی استوار نموده که نزد خود معتبر می‏داند؛ امّا در جایی که به حدیث دست نیافته، از تفاسیر شیعه مانند مجمع البیان۱ و جوامع الجامع۲ نیز برخی از تفاسیر اهل سنّت مانند أنوار التنزیل۳ ـ با رعایت برخی شرط‏ها ـ استفاده کرده است. فیض از برخی منابع پراکنده دیگر مانند مناقب ابن شهرآشوب نیز مطالبی نقل کرده است.۴

فیض کاشانی در جمع میان اخبار متعارض، بیش‏تر، از روش جمع دلالتی استفاده می‏کند و می‏کوشد روایتی را از دست ندهد و کنار نگذارد. وی در مقدّمه‏ای مبسوط که بر تفسیر

1.. تفسیر الصافی: ج۱، ص۱۲۴، ۱۳۶، ۱۷۸، ۲۱۷ و... .

2.. همان: ج۱، ص۲۲۰، ۲۱۵، ۲۵۱، ۴۷۴، و... .

3.. کتاب أنوار التنزیل و أسرار التأویل، معروف به تفسیر بیضاوی، نوشتۀ ناصر الدین عبد اللّٰه بیضاوی (م۶۸۵ق) متکلّم، مفسّر و محدّث اهل سنّت در سدۀ هفتم هجری است. فیض برخی مطالب را از تفسیر بیضاوی نقل می‏کند، امّا به آن ارجاع نمی‏دهد.

4.. تفسیر الصافی، ج۱، ص۱۹۷، ۳۷۱، ۴۰۴، ۴۷۶و... .

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 36502
صفحه از 311
پرینت  ارسال به