پیشینان شما، به این سبب تباه شدند که بخشی از کتاب [ِ نازل شده بر آنان] را به بخش دیگرش زدند؛ در حالی که کتاب خدا به گونه‏ای نازل شده که هر بخشش بخش دیگرش را تصدیق می‏کند. پس با بخشی از کتاب، بخش دیگرش را تکذیب نکنید. آنچه را دانستید، عمل کنید و آنچه را ندانستید، به دانایش وا گذارید.

نتیجه آن است که مفسّر برای تعیین مراد الهی در هر آیه، نیاز دارد آیات دیگر قرآن را نیز بکاود و آنچه را با آن آیه مرتبط است، در نظر آورد و در باره آن‏ها پژوهش کند.

توجّه به آیات مرتبط در سراسر قرآن و به تعبیر مشهور، تفسیر قرآن به قرآن، مورد تأیید و کاربرد اهل بیت علیهم السّلام بوده؛ امّا تنها بخشی از روش پر گستره و ژرف تفسیر اهل بیت علیهم السّلام است.

نمونه: اجر رسالت

نمونه قابل ارائه، آیات مرتبط با اجر رسالت است. در چند آیه قرآن، شاهد هستیم که پیامبران و از جمله پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله برای کار و رسالت سنگین خود، هیچ اجری را از مردم نمی‏طلبند:

۰.(قُل ما أَسئَلُکُم عَلَیهِ مِن أَجرٍ وَ ما أَنَا مِنَ المُتَکَلِّفینَ.^۱

۰.بگو: من از شما هیچ پاداشی نمی‏خواهم و من از کسانی نیستم که چیزی از خود بسازم [و به خدا نسبت دهم]).

امّا در آیه‏ای دیگر، خداوند به پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله فرمان می‏دهد که چنین بگوید:

۰.(... قُل لا أَسئَلُکُم عَلَیهِ أَجراً إِلاَّ المَوَدَّةَ فِی القُربی وَ مَن یَقتَرِف حَسَنَةً نَزِد لَهُ فیها حُسناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ.^۲

۰.بگو: من از شما پاداشی نمی‏خواهم جز دوستی با نزدیکانم. و هر کس نیکویى ورزد، برای او در آن نیکویى بیفزاییم. بی گمان، خداوند آمرزنده و سپاس‌گزار است).

بخش دیگر شبیه است».^۱ و سعید بن جبیر خود گفته است: «یُشبِهُ بعضُهُ بعضاً، و یُصدِّقُ بعضُهُ بعضاً، و یَدُلُّ بعضُهُ علَى بعضٍ؛ بخشی از قرآن، شبیه بخش دیگر است و هر بخش آن، بخش دیگر را تصدیق می‏کند و بخشی از آن به بخشی دیگر ره‏نمون می‏شود».^۲

این بدان معنا است که همه قرآن برای مفسّر، یک سیاق واحد به شمار می‌آید. مفسّر باید از محدوده آیات هم‌نشین، فراتر برود و برای فهم و تبیین آیه، به آیات مشابه و ناظر نیز مراجعه کند. این فرایند، به طیّ مراحل متداول جست و جوی لفظی و موضوعی نیاز دارد.^۳

مشکلی که در این جا امکان بروز می‏یابد، پدید آمدن وجوه معناییِ متعدّد بر اثر تأثیر سیاق‏های متنوّع، در عبارت و آیه مورد تفسیر است.^۴ در این حالت باید به برآیند معناییِ همه آیات و سیاق‏ها اندیشید. همچنین، تنها معناهایی را می‏توان پذیرفت که انسجام درونیِ قرآن را آشفته نکنند و آیه‏های آن را رو در روی هم قرار ندهند.

پیامبر اکرم و اهل بیت علیهم السّلام به این مسئله توجّه داشته‏اند. آنان از رو در رو قرار دادن اجزای قرآن نهی کرده و با تعبیر «ضرب قرآن به قرآن» آن را نکوهیده‏اند.^۵ در یک حدیث گزارش شده که پیامبر صلی الله علیه و اله شنید گروهی با هم کشمکش لفظی دارند و هر یک، به بخشی از قرآن استدلال می‏کنند تا دلیل خصم را رد کنند. پس فرمود:

۰.إنّما هَلَکَ مَن کانَ قَبلَکُم بِهذا. ضَربوا کِتابَ اللّهِ بَعضَهُ بِبعضٍ؛ و إنَّما نَزَلَ کتابُ اللّهِ یُصدِّقُ بَعضُه بَعضاً. فَلا تُکَذِّبوا بَعضَهُ بِبعضٍ. فَما عَلِمتُم مِنهُ فَقولوا، وَ ما جَهِلتُم فَکِلوهُ إلى عالِمِه.