207
تفسیر روایی جامع (۱)

عرب جاهلی است. همچنین، فهم عمیق معنای «نَسیء» در آیه ۳۷ سوره توبه،۱ نیاز به مطالعه جنگ‏ها و غارت‌های عرب جاهلی پیش از اسلام دارد.۲ فهم دقیق آیه نخستین سوره قمر، نیاز به کاوش در تاریخ و وقایع مقارن با انشقاق ماه در صدر اسلام دارد.۳ فهم بهتر آیات ناظر به رباخواری، طلاق، ظهار و ایلاء و برده‌داری، نیازمند درک روابط اقتصادی و حقوقیِ معاصر نزول قرآن و مطالعه جامعه حجاز در آن روزگار است. آگاهی همه‏جانبه از کارهایی مانند قماربازی، دخترکشی از بیم اسارت و فرزندکشی از سرِ سفاهت و هراس از فقر، ازدواج با زن پدر و دیگر گونه‏های ازدواج و عادات زشتی که قرآن آن‌ها را سخت نکوهیده نیز، در گرو گردآوریِ داده‌های تاریخی و شناخت هر چه بیش‏تر جامعه جاهلی است. برخی از آیات شریف قرآن نیز به مکان‏هایی مانند مَدیَن، سبأ، مسجد الاقصی، طور سَینا و مجمع البحرین اشاره دارند که تشخیص آن‏ها به دانش جغرافیا نیاز دارد.

گفتنی است که بخشی از قرینه‏ها و اسباب نزول نیز در روایات تفسیری آمده‏اند که در درس آینده، از آن‏ها سخن خواهیم گفت.

1.در آیۀ ۳۶ و ۳۷ سورۀ توبه آمده است: (إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّهِ اثنا عَشَرَ شَهراً فی‏ کِتابِ اللَّهِ یَومَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الأَرضَ مِنها أَربَعَةٌ حُرُمٌ ذلِکَ الدِّینُ القَیِّمُ فَلا تَظلِمُوا فیهِنَّ أَنفُسَکُم وَ قاتِلُوا المُشرِکینَ کَافَّةً کَما یُقاتِلُونَکُم کَافَّةً وَ اعلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ المُتَّقین‏ * إِنَّمَا النَّسی‏ءُ زِیادَةٌ فِی الکُفرِ یُضَلُّ بِهِ الَّذینَ کَفَرُوا یُحِلُّونَهُ عاماً وَ یُحَرِّمُونَهُ عاماً لِیُواطِؤُا عِدَّةَ ما حَرَّمَ اللَّهُ فَیُحِلُّوا ما حَرَّمَ اللَّهُ زُیِّنَ لَهُم سُوءُ أَعمالِهِم وَ اللَّهُ لا یَهدِی القَومَ الکافِرینَ؛ در حقیقت، شمارۀ ماه‏ها نزد خدا ـ از روزى که آسمان‏ها و زمین را آفریده ـ در کتاب [علمِ‏] خدا، دوازده ماه است. از این [دوازده ماه‏]، چهار ماه، [ماهِ‏] حرام است. این است آیین استوار، پس در این [چهار ماه‏] بر خود ستم مکنید و همگى با مشرکان بجنگید، چنان‏که آنان همگى با شما مى‏جنگند، و بدانید که خدا با پرهیزگاران است. جز این نیست که جابه‏جا کردنِ[ـِـ‌ ماه‏هاى حرام‏]، فزونى در کفر است که کافران به وسیلۀ آن گم‏راه مى‏شوند؛ آن را یک سال حلال مى‏شمارند، و یک سال [دیگر]، آن را حرام مى‏دانند، تا با شمارۀ ماه‏هایى که خدا حرام کرده، موافق سازند! و در نتیجه، آنچه را خدا حرام کرده، [بر خود] حلال گردانند. زشتىِ اعمالشان برایشان آراسته شده است، و خدا گروه کافران را هدایت نمى‏کند).

2.. بخشی از این اطلاعات، در کتاب‏های تاریخ به‏ویژه آنچه در بارۀ جاهلیت پیش از اسلام نوشته شده، موجود است. برای نمونه، ر.ک: مجموعۀ ده جلدی المفصّل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، اثر دکتر جواد علی.

3.. قمر: آیۀ ۱: (ٱقْتَرَبَتِ ٱلسَّاعَةُ وَ ٱنشَقَّ ٱلْقَمَرُ).


تفسیر روایی جامع (۱)
206

مفهومی وارونه را به ذهن مفسّر آورد و فضیلت فراز آمده در این سوره را از آنِ فاطمه علیها السلام نشمرد.

شیوه کشف سیاق مقامی

با توجّه به آنچه گذشت، برای فهم درست و دقیق قرآن باید با کاوش در منابع مرتبط و ناظر به آیات مورد تفسیر، از سبب نزول و فضای جانبی هر آیه مطلع شویم. این منابع، بسته به متن و موضوع آیه، می‏تواند منابع تاریخی، جغرافیایی، حدیثی و هر منبع مرتبط دیگری باشد. مثلاً درک «حجر» اَعراب نسبت به «حرث» و «انعام» و نیز دیگر قوانین حقوقیِ محدود کننده‏ای که قرآن آن‏ها را در سوره انعام گزارش کرده،۱ وابسته به شناخت وضعیت اقتصادی و دینیِ

1.. خداوند در آیۀ ۱۳۶ تا ۱۴۰ سورۀ انعام می‏فرماید: (وَ جَعَلُوا لِلَّهِ مِمَّا ذَرَأَ مِنَ الحَرثِ وَ الأَنعامِ نَصیباً فَقالُوا هذا لِلَّهِ بِزَعمِهِم وَ هذا لِشُرَکائِنا فَما کانَ لِشُرَکائِهِم فَلا یَصِلُ إِلَى اللَّهِ وَ ما کانَ لِلَّهِ فَهُوَ یَصِلُ إِلى‏ شُرَکائِهِم ساءَ ما یَحکُمُونَ * وَ کَذلِکَ زَیَّنَ لِکَثیرٍ مِنَ المُشرِکینَ قَتلَ أَولادِهِم شُرَکاؤُهُم لِیُردُوهُم وَ لِیَلبِسُوا عَلَیهِم دینَهُم وَ لَو شاءَ اللَّهُ ما فَعَلُوهُ فَذَرهُم وَ ما یَفتَرُونَ * وَ قالُوا هذِهِ أَنعامٌ وَ حَرثٌ حِجرٌ لا یَطعَمُها إِلاَّ مَن نَشاءُ بِزَعمِهِم وَ أَنعامٌ حُرِّمَت ظُهُورُها وَ أَنعامٌ لا یَذکُرُونَ اسمَ اللَّهِ عَلَیهَا افتِراءً عَلَیهِ سَیَجزیهِم بِما کانُوا یَفتَرُونَ * وَ قالُوا ما فی‏ بُطُونِ هذِهِ الأَنعامِ خالِصَةٌ لِذُکُورِنا وَ مُحَرَّمٌ عَلى‏ أَزواجِنا وَ إِن یَکُن مَیتَةً فَهُم فیهِ شُرَکاءُ سَیَجزیهِم وَصفَهُم إِنَّهُ حَکیمٌ عَلیمٌ * قَد خَسِرَ الَّذینَ قَتَلُوا أَولادَهُم سَفَهاً بِغَیرِ عِلمٍ وَ حَرَّمُوا ما رَزَقَهُمُ اللَّهُ افتِراءً عَلَى اللَّهِ قَد ضَلُّوا وَ ما کانُوا مُهتَدینَ؛ و [مشرکان،] براى خدا از آنچه از کِشت و دام‏ها که آفریده است، سهمى گذاشتند و به پندار خودشان گفتند: «این ویژۀ خدا است و این ویژۀ بُـتان ما». پس آنچه خاصّ بتانشان بود، به خدا نمى‏رسید، ولى آنچه خاصّ خدا بود، به بتانشان مى‏رسید. چه بد داورى مى‏کنند! و این گونه براى بسیارى از مشرکان، بتانشان کشتن فرزندانشان را آراستند تا هلاکشان کنند و دینشان را بر آنان مشتبه سازند، و اگر خدا مى‏خواست، چنین نمى‏کردند. پس ایشان را با آنچه به دروغ مى‏سازند، رها کن. و به زعم خودشان گفتند: «این‏ها دام‏ها و کشتزار[هاى‏] ممنوع است. جز کسى که ما بخواهیم، نباید از آن بخورد. و دام‏هایى است که [سوار شدن بر] پشت آن‏ها حرام شده است». و دام‏هایى [داشتند] که [هنگام ذبح‏،] نام خدا را بر آن‏[ها] نمى‏بردند، به صرف افترا بر [خدا]. به زودى [خدا] آنان را به خاطر آنچه افترا مى‏بستند، جزا مى‏دهد. و گفتند: «آنچه در شکم این دام‏ها است، اختصاص به مردان ما دارد و بر همسران ما حرام شده است و اگر [آن جنین‏] مرده باشد، همۀ آنان [از زن و مرد] در آن شریک‏اند». به زودى [خدا] توصیف آنان را سزا خواهد داد، زیرا او حکیم دانا است. کسانى که از روى بى‏خردى و نادانى، فرزندان خود را کشته‏اند، و آنچه را خدا روزی‏شان کرده بود ـ از راه افترا به خدا ـ حرام شمرده‏اند، سخت زیان کردند. آنان به راستى گم‏راه شده، و هدایت نیافته‏اند).

  • نام منبع :
    تفسیر روایی جامع (۱)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 36459
صفحه از 311
پرینت  ارسال به