استفاده از روایات اهل سنّت در تفسیر قرآن هستند.^۱ مراجعه به روایات اهل سنّت در عرصه تفسیر، کارکردها و فواید متعدّدی دارد که از آن میان می‌توان به تأیید و تقویت احادیث تفسیریِ ضعیف،^۲ تأیید دیدگاه‌ها و آرای شیعی،^۳ تبیین بهتر معنای روایات،^۴ و فهم ژرف‌تر و بهتر آیات،^۵ اشاره کرد.^۶

گفتنی است که در استفاده از روایات اهل سنّت، باید دقّتی دوچندان داشته باشیم و همچون دیگر جاها، دیده نقد خود را گشوده بداریم. ضرورت این نگاه نقّادانه را در کتاب وضع و نقد حدیث نشان داده‏ایم و در این جا به نقل یک حدیث بسنده می‏کنیم:

۰.عَبَیدَةُ السَّلمانی قالَ: سمِعتُ علیّاً علیه السلام یَقولُ: «یا أیّها النّاسُ اتَّقوا اللّهَ ولا تُفتُوا النَّاسَ بما لا تَعلَمونَ، فَإِنَّ رسولَ اللّهِ صلی الله علیه و اله قَد قالَ قَولاً آلَ مِنهُ إلى غیرِه وقَد قالَ قولاً مَن وَضَعَهُ غَیرَ مَوضعِهِ کَذِبَ عَلیهِ». فقامَ عَبَیدَةُ و عَلقَمَةُ و الأسوَدُ وأناسٌ مِنهُم فَقالوا: «یا أمیرَ المؤمنینَ فَما نَصنَعُ بِما قَد خُبِّرنا بِهِ فی المُصحَفِ؟». قال: «یُسئَلُ عَن ذلک علماءُ آلِ محمّدٍ علیهم السّلام».^۷

۰.از عبیده سلمانی نقل شده که گفت: شنیدم که امام علی علیه السلام می‏فرماید: «ای مردم! از خدا بترسید و ناآگاهانه به مردم نظر ندهید؛ چراکه پیامبر خدا صلی الله علیه و اله گاه سخنی فرموده و سپس از آن به سخنی دیگر باز گشته، و گاه سخنی فرموده که هر کس آن را در جایگاهش نگذارد، بر او دروغ بسته است». عبیده و علقمه و اسود و عدّه‏ای

وثوق صدوری، اگر ضعف سندی روایت، تشخیص داده شد و پس از تخریج نیز همچنان ضعیف باقی ماند امّا ساختگی بودن آن ثابت نشد، ملحق به روایات «ضعیفِ محتمل الصدور» می‏شود و می‏تواند فواید و کارکردهای پیش‌گفته را داشته باشد.

این نکته شامل آن دسته از روایات اهل سنّت که از معصوم نقل شده‏اند، نیز می‏شود. بسیاری از این روایات ضعف سندی دارند؛ امّا در هر حال، گفتاری یا رفتاری را از افرادی چونان پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و امام علی علیه السلام نقل می‏کنند و از این رو، جای بررسی و تأمّل دارند و چه بسا با یافتن برخی شواهد، تقویت شوند.

ناگفته نمانَد که گزارش‏های موقوف و مقطوع،^۱ از این جرگه بیرون‏اند؛ یعنی گزارش‏هایی که به معصوم نمی‌رسند، بلکه از زبان اصحاب پیامبر یا تابعان آن‏ها نقل شده‌اند. چنین گزارش‌هایی نزد ما، حدیث نامیده نمی‏شوند و اعتبارشان هم‌سنگ با حدیث نیست.^۲ این گزارش‏های غیر متّصل به معصوم، تنها هنگامی مورد توجّه قرار می‏گیرند که وثوق به صدور یا اطمینان به مضمون آن‌ها حاصل شده باشد و با دیگر داده‏ها و آگاهی‏های مقبول ما متعارض نباشند. پس از راه‏یابیِ این گونه گزارش‏ها به قلمرو دانش‏های قرآنی (مانند بیان سبب و ترتیب نزول آیه و یا مکّی و مدنی بودن آن)، باید با آن‏ها مانند یک گزارش تاریخی رفتار شود؛ یعنی در کنار دیگر اسناد و مطالبِ گرد آمده، تحلیل و نقد محتوایی گردند و با دیگر اطلاعات مرتبط، سنجیده شوند و سپس مورد استفاده قرار گیرند.

مفسّران شیعی در عرصه‌های گوناگون تفسیر، از روایات اهل سنّت سود جسته و در تبیین مفاهیم آیات از آن‌ها بهره گرفته‌اند. شیخ طوسی رحمة الله و امین الاسلام طبرسی در میان مفسّران متقدّم^۳ و علامه طباطبایی و استاد معرفت در میان مفسّران معاصر، نمونه‌های بارز