العرش و الکرسی۱ از گرایشها و فعالیتهای کلامی او پرده بر میدارند.
ناگفته پیداست که بسیاری از روایات مناقشهبرانگیز که در ذیل نخستین ویژگی محدّث- متکلمان آمده، در قالب پرسش از امام بودهاند و شماری از این پرسشگریها گزارش شدهاند؛ مانند پرسش ابان بن تغلب از امام صادق علیه السلام درباره معنا و مفهوم «عقبه» در آیه شریفه (فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَة)،۲ پرسش برید بن معاویه از مصداق «صادقین» در آیه شریفه (اتَّقُوا اللّه وَکونُوا مَعَ الصَّادِقِین)؛۳ پرسش ابن أذینه از «حنیفیت» ذکر شده در آیه شریفه (حُنَفاءَ لِلَّهِ غَیرَ مُشْرِکینَ بِه)۴ و پرسش عبداللّه بنمسکان درباره علم خداوند به مکان پیش از خلق آن.۵ بسامد روایات اعتقادی در قالب پرسش از امام، این گمان را تقویت میکند که احتمالاً بسیاری از روایات نقلشده از این دسته که بهظاهر در قالب پرسش از امام نیستند، در واقع، به شکل پرسش از امام بودهاند، اما چهبسا بخشی از متن روایت افتاده و یا راوی آن حذف شده است.
نقل روایات اعتقادی ژرف و چالشبرانگیز
بیگمان توجه به روایات اعتقادی، در مباحثی که از مسائل مطرح روز بوده و بسیاری از فرقهها و مذاهب بر سر آن اختلاف نظر دارند، این فرضیه را تقویت میکند که راوی این روایات، از درک بالایی برخوردار بوده و به مسائل ظریف و چالشبرانگیز روز که کمتر مُحدّث صِرفی به آن توجه داشته، آشنا بوده است. از سویی دیگر، این که یک راوی بارها در بحثی پردامنه و پرحاشیه روایاتی را نقل کرده است، نهتنها نشانه آشنایی او با مباحث چالشبرانگیز اعتقادی است، بلکه به یقین میتوان گفت که او دغدغهمند مسائل اعتقادی بوده و با علاقه در پی این مسائل بوده است. نگاهی گذرا به شهر کوفه در آن دوره و بافت جامعه علمی در سده دوم هجری قمری و بررسی چند نمونه، این حقیقت را بهتر نمایان میسازد.
کوفه در عصر صادِقَین علیهما السلاممرکز مباحثات و گفتوگویهای علمی و مورد توجه اندیشمندان دیگر شهرها بود و برخی اندیشمندان غیرمسلمان به آنجا رفتوآمد داشتند. فرقههای گوناگون