منسجم برخوردار بودهاند و با مبنای عقلانی پرسشهای پرچالش روز را مطرح کرده، در راستای تبیین معارف دینی به منابع وحیانی التزام داشتند و تنظیم و ترویج مباحث اعتقادی، نگاشتن کتاب و رساله و عدم رویارویی با مخالفین، رویکرد اصلی اینان بود. این ویژگیها آنها را با اصحابی که دغدغه اصلی آنان حفظ و ماندگاری میراث حدیثی امامیه است و «محدثانِ صرف» نامیده میشوند، متمایز میکند.
نوشتار پیشرو سعی دارد این گروه با عنوان جریان محدث - متکلمان مدرسه کوفه با ویژگیهایی مانند پرسشگری در مباحث دقیق اعتقادی، پرداخت مناظره و دیگر ویژگیها معرفی کند. شاخصههای کلامی که در این نوشتار مطرح میشود، شواهدی هستند که فرضیه متکلم بودن این گروه از محدثان را تقویت میکنند. ممکن است برخی این ویژگیها در همه این اصحاب با قوت دیده شود و اندکی از آن فراگیر نبوده و تنها برخی اصحاب را در برگیرد. به هر حال، مجموع شواهد در کنار هم توان نشان دادن فعالیت یک گروه در کنار جریان محدثان و متکلمان را دارد. منظور از «مدرسه» در این مقاله یک حوزه علمی - فرهنگی با محدوده جغرافیایی مشخص است که گروهی از متخصصان در آن با روشهای متفاوت به تبادل افکار و تعامل با یکدیگر میپردازند.۱ منظور از «جریان» پدیدهای اجتماعی است که از حرکت و فرآیند علمی - اعتقادی گروهی در بستر تاریخ با مبانی فکری همسو و روشی یکسان نمایان میشود؛ و اینگونه نیست که با برنامه از پیش تعیین شده و بهصورت یک تشکل به جامعه عرضه شده باشد. بازه زمانی این نوشتار معطوف به عصر امام باقر علیه السلام تا زمان امام جواد علیه السلام است و از جهت مکانی نیز کوفه و اصحابی را در بر میگیرد که از مدرسه کوفه بالنده شدند، هرچند پارهای از عمر خود را در مکانی دیگر سپری کردند. به نظر میرسد پرداختن به محدثانی که در این بازه زمانی فعالیت کلامی داشتهاند، فراتر از گنجایش یک مقاله است و ناگزیر تنها به ارائه شواهدی از پانزده تن از اصحاب که به نظر مهمتر هستند، بسنده شده است.
این افراد عبارتند از: حمران بن اعین، ابان بن تغلب، برید بن معاویه، عمر بن اذینه، محمد بن مسلم، سماعة بن مهران، صفوان بن یحیی، محمد بن ابیعمیر، حسن بن محبوب، منصور بن حازم، عبدالرحمان بن حجاج، محمد بن حکیم، عبد اللّه بن مسکان، حماد بن عیسی، علی بن رئاب.