67
جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه

۱۰. زریاب خویی، عباس، «ابن راوندی»، در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۳، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: بنیاد دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۳ش.

۱۱. سامی النشار، علی، نشأة الفکر الفلسفی فی الاسلام، مصر- قاهره:‌ دار السلام، ۲۰۰۸م.

۱۲. سید بن طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل، قم: بوستان کتاب، ۱۴۰۶ق.

۱۳. شهرستانی، عبدالکریم، الملل والنحل، تحقیق: محمد بدران، قم: شریف رضی، ۱۳۶۴ش.

۱۴. شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین وتمام النعمة، قم: دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۹۵ق.

۱۵. ______، التوحید، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۹۸ق.

۱۶. ______، الخصال، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۳ق.

۱۷. ______، معانی الاخبار، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۰۳ق.

۱۸. ______، کتاب من لایحضره الفقیه، قم: انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۳ق.

۱۹. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، نجف: المکتبة المرتضویة، ۱۳۵۶ق.

۲۰. ______، مصباح المتهجد وسلاح المتعبد، بیروت: مؤسسة فقه الشیعة، ۱۴۱۱ق.

۲۱. ______، التهذیب، تهران: دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ش.

۲۲. ______، الاستبصار، تهران: دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۹۰ق.

۲۳. ______، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت:‌ دار الاضواء، ۱۴۰۶ق.

۲۴. ______، اختیار معرفة الرجال موسوم به رجال کشی، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۴۰۹ق.

۲۵. ______، رجال، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۵ق.

۲۶. شیخ مفید، محمد بن نعمان، الحکایات، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.

۲۷. ______، المسائل السرویة، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.

۲۸. ______، اوائل المقالات، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.

۲۹. ______، تصحیح اعتقادات الامامیة، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.

۳۰. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، قم: کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.

۳۱. علم الهدی، سید مرتضی الشافی، تحقیق: سید عبد الزهرا حسینی، تهران: مؤسسة الصادق، ۱۴۱۰ق.

۳۲. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران: چاپخانه علمیه، ۱۳۸۰ق.

۳۳. فان اس، جوزیف، علم الکلام والمجتمع، ترجمه: سالمه صالح، بیروت: منشورات الجمل،


جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
66

این جریان‌ در دوره‌های بعد، از یک‌سو به واسطه ابراهیم بن هاشم و علی بن ابراهیم در قم حضور پیدا کرد و از دیگرسو به وسیله فضل بن شاذان در نیشابور پیروانی پیدا کرد. البته، این افراد در بیشتر موارد (به ویژه در قم) تمایلات کلامی کمتری نسبت به پیشینیان خود داشته‌اند.

در کنار این جریان، می‌توان به متکلمانی - در اواخر دوره حضور و اوایل دوره غیبتِ کبری - اشاره کرد که گاه به برخی اندیشه‌های کلامی هشام بن حکم گرایش داشته‌اند. این گروه در مباحث امامت کاملاً تحت تأثیر هشام بن حکم بودند. در مباحث مربوط به توحید و عدل نیز نمونه‌هایی از چنین ‌‌‌گرایش‌هایی وجود دارد. با این حال، این تمایلات کم‌کم رو به کاستی و زوال نهاد و در میان متکلمانی مانند شیخ مفید و در نهایت، سید مرتضی به حداقل رسیده است؛ برای مثال، شیخ مفید هرچند در مباحثی مانند رابطه عقل و سمع و حقیقت انسان به اندیشه‌های هشام بن حکم نزدیک است، ولی در دیگر مسائل کلامی کاملاً از اندیشه‌های هشام بن حکم فاصله می‌گیرد. سید مرتضی پا را کمی از این نیز فراتر گذاشت و حتی در همان موارد نیز به اندیشه‌های هشام روی خوش نشان نداد. با این حال، سید مرتضی نیز در مباحث امامت وامدار و دنباله‌رو اندیشه‌های هشام بن حکم بود.

کتاب‌نامه

۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، قم: کتابخانه آیة اللّه مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.

۲. ابن حزم، ابومحمد علی بن احمد، الفصل فی الملل والنحل، بیروت:‌ دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۶ق.

۳. اسعدی، علیرضا، هشام بن حکم، قم: نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۸ش.

۴. اشعری، سعد بن عبداللّه‌، المقالات والفرق، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۰ش.

۵. اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، آلمان: انتشارات فرانز شتاینر، ۱۴۰۰ق. چاپ سوم.

۶. آمدی، سیف‌الدین، ابکار الافکار فی اصول الدین، قاهره: دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۳ق.

۷. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت، ۱۴۰۹ق.

۸. خزاز، علی بن محمد، کفایة الاثر فی النص علی ائمه الاثنی عشر، قم: بیدار، ۱۴۰۱ق.

۹. رضایی، محمدجعفر، «تبیین معنایی اصطلاح علمای ابرار با تأکید بر جریانات فکری اصحاب ائمه علیهم السلام»، فصلنامه اندیشه نوین دینی، ش۳۱، ۱۳۹۱ش.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 35925
صفحه از 572
پرینت  ارسال به