535
جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه

خاستگاه اندیشه رفض و نسبت آن با واژه رافضه

عبدالمجید اعتصامی۱

مقدمه

«رافضه» یکی از مهم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین و بحث برانگیزترین القابی است که در تاریخ اسلام به شیعه نسبت داده شده است. کمتر منبع تاریخی‌ای یافت می‌شود که به جهت حساسیت و اهمیت انتساب این واژه به شیعه، در آن از «رافضه» سخنی نرفته باشد. در این منابع، گاهی همه و گاه ‌برخی شیعیان از آنها به جهت تضادهایی که با اشخاص یا برخی گروه‌ها داشتند به این لقب ملقب می‌شدند. پس از واقعه عاشورا به جهت این انتساب در جامعه مسلمانان در مقابل رافضه گروه‌ها یا فرقه‌‌‌هایی قرار گرفتند و اندیشه رفض حتی در جامعه شیعه نیز سبب دو دستگی شد و «رافضه» در مقابل «بتریه» قرار گرفت.۲ با توجه به این که در منابع تاریخی یا روایی، تفسیرهای متفاوتی از «رافضه» ارائه شده است، این پرسش مطرح است که کدام یک از تفاسیر ادعایی ظهور و بروز بیشتری دارد؟

به نظر می‌‌‌رسد که برای دست یافتن به پاسخ این پرسش باید پاسخ دو پرسش دیگر را در متون تاریخی جست‌وجو کرد. یکی آن‌که خاستگاه و مبدأ «رافضه» و اندیشه رفض کجاست؟ دوم، چه جریان‌ها و چه تفکراتی و با چه نام‌هایی در برابر «رافضه» و تفکر رفض قرار گرفته‌اند؟ بررسی

1.پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث قم (پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام).

2.. «رافضه» به معنای قائلین به برائت از شیخین و بتریه به معنای مخالفان برائت (نک: اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۷۱؛ کرباسی، «مرجئه شیعه»، ص۳۴-۶۶).


جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
534

۱۴. طبری، عمادالدین، بشارة المصطفی، نجف: کتابخانه حیدریة، ۱۳۸۳ق.

۱۵. علامه حلی، رجال، قم: دارالذخائر، ۱۴۱۱ق.

۱۶. علی بن ابراهیم بن هاشم قمی، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.

۱۷. على بن محمد خزاز قمى، کفایة الأثر، قم: انتشارات بیدار، ۱۴۰۱ق.

۱۸. عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران: چاپخانه علمیه تهران، ۱۳۸۰ق.

۱۹. فرات بن ابراهیم کوفی، تفسیر فرات، بی‌جا: مؤسسه چاپ و نشر، ۱۴۱۰ق.

۲۰. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم: انتشارات هجرت، ۱۴۱۰ق.

۲۱. فضل بن شاذان نیشابوری، الایضاح، تصحیح: سیدجلال‌الدین ارموی، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۱ش.

۲۲. قاضی نعمان، دعائم الاسلام، مصر: ‌دار المعارف، ۱۳۸۵ق.

۲۳. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، انتشارات دار الکتب االاسلامیة، ۱۳۶۵ش.

۲۴. مامقانی، عبداللّه‌، مقباس الهدایه فی علم الدرایه، ج۲، تحقیق: محمدرضا مامقانی، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۱ق.

۲۵. محمد بن حسن صفار، بصائر الدرجات، قم: انتشارات کتابخانه آیةاللّه مرعشى، ۱۴۰۴ ق.

۲۶. مدرسی طباطبایی، سید حسین، مکتب در فرآیند تکامل، ترجمه هاشم ایزدپناه، تهران: انتشارات کویر، ۱۳۸۶ش.

۲۷. نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسامی مصنفی الشیعه، تصحیح و تحقیق: موسی شبیری زنجانی، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۰۷ق.

۲۸. نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، تصحیح و ترجمه: محمدجواد مشکور، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۱ش.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 35573
صفحه از 572
پرینت  ارسال به