ایشان آن را حلال بداند، حلال است.

بنابراین، می‌توان چنین نتیجه گرفت که عبارت علماء ابرار اتقیاء از جمله عباراتی است که معنای آن در فضای فکری زمان ائمه علیهم السلام با آنچه امروز از آن فهمیده می‌شود متفاوت است. به طور خلاصه عبارت «علماء» بیانگر آن است که ائمه علیهم السلام هرجا نیازمند علمی باشند توسط فرشته یا روح به ایشان اعطا می‌شود و عبارت «ابرار اتقیاء» ناظر به مقامی معادل با عصمت برای ایشان است.

کتاب‌نامه

۱. ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، قم: مؤسسه انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.

۲. ابن قولویه قمى، کامل الزیارات، نجف اشرف: انتشارات مرتضویه، ۱۳۵۶ق.

۳. اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، تصحیح: هلموت ریتر، ویسبادن: دارالنشر فرانز شتاینر، ۱۴۰۰ق.

۴. اشعری، سعد بن عبداللّه‌، المقالات و الفرق، تصحیح: محمد جواد مشکور، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۱ش.

۵. بحرالعلوم، سید مهدی، الرجال (الفوائد الرجالیة)، تحقیق: محمد صادق بحرالعلوم، نجف: مطبعة الاداب، ۱۳۸۵ق.

۶. حرانی، حسن بن شعبه، تحف العقول، قم: انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق.

۷. خواجویی، محمد بن اسماعیل، الفوائد الرجالیة، مشهد: الآستانة المقدسة الرضویة، مجمع البحوث الاسلامیة، ۱۴۱۳ق.

۸. زین الدین بن علی بن احمد، حقائق الایمان، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم: کتابخانه آیةاللّه مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق.

۹. سلیم بن قیس هلالی، کتاب سلیم، قم: انتشارات الهادی، ۱۴۱۵ق.

۱۰. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال الموسوم به رجال الکشی، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.

۱۱. ــــــــــــ، رجال، قم: انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۵ق.

۱۲. ــــــــــــ، مصباح المتهجد، بیروت: مؤسسه فقه الشیعة، ۱۴۱۱ق.

۱۳. شیخ مفید، المقنعة، قم: انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.

هدایت شدگانی که دیگران به وسیله آنها هدایت می‌شوند.^۱

۷. در روایتی دیگر از این عبارت استفاده شده است: «اللّهم صل علی محمد وآل محمد... الاتقیاء الانقیاء النجباء الابرار و الباب المبتلى به الناس من أتاه نجا ومن أباه هوى»؛ خدایا بر محمد و آل او درود فرست... که پرهیزکار، پاک، پاک‌سرشت و نیکوکارند و دری هستند که مردم به آن آزموده می‌شوند و هر کس به آن وارد شود، نجات یابد و هر کس به آن روی گرداند، گمراه گردد.^۲

۸. در روایتی دیگر از عبارت «امناء معصومون» پس از صفت ابرار برای ائمه علیهم السلام استفاده شده است.^۳

با توجه به شواهد مذکور می‌توان به این نتیجه رسید که ابرار و اتقیاء هرچند برای دیگران نیز به کار رفته است، ولی از یک سو در برخی روایات مصداق واقعی آن ائمه علیهم السلام دانسته شده و از سوی دیگر هنگامی که برای ایشان به کار رفته است، معنایی معادل عصمت دارد.

این‌که عبداللّه‌ بن ابی یعفور نیز همین معنا را در نظر داشته است، از سخنان وی استفاده می‌شود:

عبداللّه بن أبی یعفور، قال: قلت لأبی عبداللّه علیه السلام‌: واللّه لو فلقت رمانة بنصفین، فقلت هذا حرام وهذا حلال، لشهدت أن الذی قلت حلال حلال، وان الذی قلت حرام حرام، فقال: رحمک اللّه رحمک اللّه»؛ عبداللّه‌ بن ابی یعفور گفت: به امام صادق علیه السلام گفتم: واللّه اگر اناری را به دو نیم کنی و بگویی این حرام و این حلال است، شهادت می‌دهم که آنچه را حلال دانستی، حلال و آنچه را حرام دانستی، حرام است.^۴

چنین پیرویِ مطلقی نشان‌دهنده آن است که او احکام صادره از ایشان را خطاناپذیر می‌داند و این دست‌کم بیانگر آن است که ائمه علیهم السلام در بیان احکام، معصوم هستند. نمی‌توان مدعی شد که این حدیث تنها بیانگر اطاعت مطلق است نه عصمت ائمه علیهم السلام (مانند جایگاه مراجع تقلید در جامعه امروز)؛ چرا که سخن ابن ابی یعفور درباره پیروی عملی نیست، بلکه ناظر به حکم واقعی است؛ به بیان دیگر، وی معتقد است آنچه امام آن را حرام بداند، بدون هیچ تردیدی حرام است و آنچه