هم‌خوانی دارد. وی در آن کتاب نیز هرگونه اعتقاد به الهام را برای ائمه علیهم السلام انکار کرده است و این اعتقاد را به خود اهل سنت نسبت داده است و با تکیه بر یکی از سخنان امام علی علیه السلام می‌گوید: «شیعه به الهام معتقد نیست؛ چرا که علی بن ابی طالب علیه السلام فرموده است که نزد ما تنها کتاب خداوند و صحیفه است». البته، وی در ادامه به این نکته اشاره می‌کند که قرآن دربردارنده همه چیز است.^۱

گروه دوم: پذیرش الهام و تحدیث و نفی رؤیت فرشته

این گروه در حالی که ارتباط امام را با فرشتگان و عالم غیب قبول دارند، ولی برای آن‌که سخنشان به ادعای نبوت برای ائمه علیهم السلام نیانجامد این ارتباط را الهام و تحدیث می‌خوانند و میان آن و وحی تفاوت قائل هستند. در نظر آنها ملائکه با پیامبران و رسولان سخن می‌گویند و آنها می‌توانند فرشته را ببینند. در حالی که امام تنها می‌تواند سخن آنها را بشنود یا این‌که مفاهیم به قلب او القاء می‌شود؛ ولی خود فرشته را نمی‌بیند.

این افراد برای آن‌که میان امام و نبی فرق بگذارند، از اصطلاح «عالم» برای امام بهره برده‌اند. نمونه‌هایی از این روایات را می‌توان در سخنان زراره،^۲ محمد بن مسلم،^۳ برید بن معاویه^۴ و برخی دیگر از اصحاب مشاهده کرد.

با نگاهی به روایات این افراد می‌توان به این نکته پی برد که این اصطلاح در نظر آنها معنایی خاص داشته است؛ برای مثال، هنگامی که حمران بن اعین از امام باقر علیه السلام می‌پرسد که جایگاه علما چیست؟ این طور پاسخ می‌شنود که علما مانند ذی القرنین، صاحب سلیمان و صاحب موسی هستند.^۵ همان‌طور که مشخص است در این روایت «علماء» که همان ائمه علیهم السلام هستند، به افرادی خاص تشبیه شده‌اند. این افراد از سویی پیامبر نیستند و از سویی دیگر از انسان‌های عادی و دیگر عالمان (بنا به تلقی رایج) بالاترند؛ چرا که علوم این افراد گاه حتی از پیامبران نیز

یونس بن عبدالرحمن(م۲۰۸ق) از اصحاب امام کاظم و امام رضا علیهما السلام^۱ و شاگرد هشام بن حکم است.^۲ وی نیز همچون استادش الهام و تحدیث را برای ائمه علیهم السلام نمی‌پذیرد و علم ایشان را بر اساس بررسی منابع مکتوبی می‌داند که از پیامبر صلی الله علیه و الهبه ایشان رسیده است.^۳ اشعری در المقالات والفرق در گزارشی که از اختلاف اصحاب ائمه علیهم السلام پس از شهادت امام رضا علیه السلام ارائه می‌دهد، دیدگاه یونس را این‌گونه بیان می‌کند: «اما گروه دیگر معتقد بودند که امام باید علوم دین را از راه معمولی کسب کند، نه از راه الهام، تحدیث، القاء در قلب و بیان در گوش؛ زیرا وحی در تمام وجوهش بعد از پیامبر به اجماع امت منقطع شده است و از راه الهام کسی نمی‌تواند به رموز احکام و فرائض دینی برسد، مگر این که پیشتر‌ از راه سمع و بصر به آن آگاهی یافته باشد؛ زیرا الهام یعنی تجدید آگاهی سابق. بنابراین، امام جواد علیه السلام بعد از بلوغ، علم به شرایع و سنن دینی را از کتب و آثار پدرش به دست می‌آورد و کسب می‌کند و برخی از این گروه، قیاس در احکام را برای امام جایز می‌دانند و قائل‌اند قیاس برای انبیاء و رسولان و ائمه علیهم السلام جایز است و یونس بن عبدالرحمن به این معتقد بود».^۴

البته، این که یونس قیاس را برای ائمه علیهم السلام جایز می‌داند بدان دلیل است که بنا به نظر او ایشان معصوم هستند و قیاس آنها نیز معصومانه و بی‌خطا خواهد بود.^۵

از دیگر پیروان این دیدگاه فضل بن شاذان است. کشّی در گزارشی به اختلاف میان دو گروه از شیعیان نیشابور اشاره کرده است. در این درگیری فضل بن شاذان سردمدار گروهی است که معتقد بودند امام به حلال و حرام و تأویل کتاب و فصل الخطاب علم دارد و به او وحی نمی‌شود و تنها علم پیامبر صلی الله علیه و الهبه ایشان به میراث رسیده است و هیچ یک از ائمه علیهم السلام چیزی از امور دین را نمی‌داند مگر با علمی که از رسول خدا صلی الله علیه و الهبه ایشان به میراث رسیده است.^۶

این گزارش با مطالب موجود در کتاب الایضاح که به فضل بن شاذان منسوب است،