493
جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه

غار فضیلت او دانسته بود به کار می‌گیرد و با تنظیم استدلالی دیگر و البته، با مقدمه‌هایی برگرفته از قرآن، همین فضیلت را برای حضرت علی علیه السلامبر کرسی اثبات می‌نشاند. کاربست آیات قرآن در اثبات ادعا و رد خصم در این نمونه بسیار زیباست. او خطاب به طرف مناظره می‌گوید: «آیا خداوند سکینه و آرامش را بر پیامبر صلی الله علیه و اله‌و مؤمنان در غیر غار نیز نازل و عطا فرمود؟»، در واقع اشاره ابوجعفر به آیاتی از قرآن کریم است که در آنها خداوند به رسولش و مؤمنان، در مواضع مختلف آرامش داده است؛ همانند:

(إِذْ جَعَلَ الَّذِینَ کَفَرُواْ فىِ قُلُوبِهِمُ الحَمِیةَ حَمِیةَ الجْاهِلِیةِ فَأَنزَلَ اللّه سَکِینَتَهُ عَلىَ‏ رَسُولِهِ وَ عَلىَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوَى‏ وَ کاَنُواْ أَحَقَّ بهِا وَ أَهْلَهَا وَ کاَنَ اللّه بِکلُ‏ شىَءٍ عَلِیمًا)۱ یا (ثمُ‏ أَنزَلَ اللّه سَکِینَتَهُ عَلىَ‏ رَسُولِهِ وَ عَلىَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَنزَلَ جُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَ عَذَّبَ الَّذِینَ کَفَرُواْ وَ ذَالِکَ جَزَاءُ الْکَافِرِینَ).۲

طبیعی است هر آن‌که قرآن کریم برای او متن مقدسی ورای چون‌ و چراست، چاره‌ای جز پذیرش ادعای ‌مؤمن الطاق نیست. او با گرفتن اقرار ادامه می‌دهد که: «فقد أخرج صاحبک فی الغار ما السکینة وخصه بالحزن»؛ [اما خداوند سکینه را ویژه پیامبر صلی الله علیه و اله‌ قرار داد] و حال آن‌که ابوبکر محزون و اندوهناک بود، که اشاره به این آیه ۴۰ سوره توبه است که می‌فرماید:

(فَقَدْ نَصَرَهُ اللّه إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِینَ کَفَرُواْ ثَانىِ‏ اثْنَینْ‏ إِذْ هُمَا فىِ الْغَارِ إِذْ یقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تحَزَنْ إِنَّ اللّه مَعَنَا فَأَنزَلَ اللّه سَکِینَتَهُ عَلَیهِ وَ أَیدَهُ بِجُنُودٍ لَّمْ تَرَوْهَا).۳

مؤمن الطاق پس از ردّ ادعای طرف خصم در افضلیت ابوبکر بر امام علی علیه السلام، دوباره با استفاده از آیه ۲۰۷ سوره بقره۴ نشان می‌دهد که داستان برعکس است و قرآن فضیلت را برای آن کسی دانسته

1.. «آن گاه كه كافران در دلهاى خود، تعصّب [آن هم‏] تعصّب جاهليّت ورزيدند، پس خدا آرامش خود را بر فرستاده خويش و بر مؤمنان فرو فرستاد و آرمان تقوا را ملازم آنان ساخت و [در واقع‏] آنان به [رعايت‏] آن [آرمان‏] سزاوارتر و شايسته [اتّصاف به‏] آن بودند و خدا همواره بر هر چيزى داناست» (سوره فتح، آیۀ ۲۶)، (ترجمۀ فولادوند).

2.. «آن گاه خدا آرامش خود را بر فرستاده خود و بر مؤمنان فرود آورد و سپاهيانى فرو فرستاد كه آنها را نمى‏ديديد و كسانى را كه كفر ورزيدند عذاب كرد و سزاى كافران همين بود» (سوره توبه، آیۀ ۲۶)، (ترجمۀ فولادوند).

3.. «اگر او [پيامبر] را يارى نكنيد، قطعاً خدا او را يارى كرد: هنگامى كه كسانى كه كفر ورزيدند، او را [از مكّه‏] بيرون كردند و او نفر دوم از دو تن بود، آن‌گاه كه در غار [ثَور] بودند، وقتى به همراه خود مى‏گفت: «اندوه مدار كه خدا با ماست.» پس خدا آرامش خود را بر او فرو فرستاد و او را با سپاهيانى كه آنها را نمى‏ديديد تأييد كرد» (سوره توبه، آیۀ ۴۰)، (ترجمۀ فولادوند).

4..(وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفُ بِالْعِبَادِ)؛ و از ميان مردم كسى است كه جان خود را براى طلب خشنودى خدا مى‏فروشد و خدا نسبت به [اين‏] بندگان مهربان است (ترجمۀ فولادوند).


جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
492

مناظره تلاش دارد تا ضمن رد ادله مخالف، با دلایل گونه‌گون نشان دهد حضرت علی علیه السلامافضل از ابوبکر و اطاعت از او لازم و واجب است. بدین منظور در بخشی از مناظره به‌نیکویی از آیات قرآن بهره گرفته و این چنین استدلال می‌کند که: «خداوند عزّوجل در قرآن کریم می‌‌‌‌‌‌‌‌فرماید: (یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّه وَکُونُوا مَعَ الصادِقَین)؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید، از خداوند پروا کنید و با راستان باشید.۱ این آیه ما را به اطاعت راستگویان امر می‌کند و علی علیه السلامفردی است که در قرآن به این صفت شناخته می‌شود؛ آن‌جا که خدای عزّوجل می‌فرماید: (وَ الصَّابِرینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حینَ الْبَأْسِ أُولئِکَ الَّذینَ صَدَقُوا وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ)؛ آنان کسانی‌انى که در سختى و زیان و به هنگام جنگ شکیبایانند، آنانند کسانى که راست گفته‏اند و آنان همان پرهیزگارانند،۲ و تمام امت اجماع دارند که علی علیه السلامبه این اوصاف از دیگران شایسته‌تر است؛ زیرا آن حضرت هیچ‌گاه از جنگ فرار نکرد، وحال آن‌که دیگران بارها فرار کردند».۳

همان‌طور که مشاهده می‌شود ابوجعفر در اثبات مقدمه اول به آیه ۱۱۹ سوره توبه و در تأیید مقدمه دوم به آیه ۱۷۷ سوره بقره تمسک جسته است و بدین صورت استدلالی با مقدماتی از قرآن به‌دست داده است.

ابوجعفر در همین مناظره با ابن‌ ابی‌خدره، پایه بحث خویش در ردّ ادعای مجیب را که مدعی افضلیت ابوبکر به‌دلیل دفن شدن کنار پیامبر صلی الله علیه و اله‌است، آیه ۵۲ سوره احزاب قرار می‌دهد که: مگر نه این است که خداوند در قرآن از ورود به منزل رسول اللّه صلی الله علیه و اله‌بدون اجازه حضرتش منع کرده است،۴ سپس اضافه می‌کند منزل رسول خدا صلی الله علیه و اله‌پس از وی، از دو حال خارج نیست؛ یا متعلق به نُه همسر اوست و یا متعلّق به تمام مسلمانان که در هر دو صورت، ابوبکر در محل غصبی و بدون اذن صاحب آن دفن شده است.۵

‌مؤمن الطاق همین رویکرد را دیگر بار در انکار ادعایی که همراهی ابوبکر با پیامبر صلی الله علیه و اله را در

1.. سورۀ توبه، آیۀ ۱۱۹.

2.. سورۀ بقره، آِیۀ ۱۷۷.

3.. طبرسی، الاحتجاج، ج‌۲، ص۳۷۸-۳۷۹.

4.اشاره به این آیه: (يَأَيهُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَدْخُلُواْ بُيُوتَ النَّبىِ‏ إِلَّا أَن يُؤْذَنَ لَكُم)؛ «اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، داخل اتاقهاى پيامبر مشويد، مگر آنكه براى [خوردنِ‏] طعامى به شما اجازه داده شود» (سورۀ احزاب، آیۀ ۵۲)، (ترجمه فولادوند).

5.. طبرسی، الاحتجاج، ج‌۲، ص۳۷۸-۳۷۹.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 35927
صفحه از 572
پرینت  ارسال به