شمرده‌اند که شیخین را تنقیص می‌کرده است.۱
حکم بن عتیبة
ابومحمد حکم بن عتیبة کوفی۲ که با کنیه ابوعبداللّه۳ و ابوعمر۴ و نام حَکَم بن عنینه هم شناسانده شده است،۵ منسوب به قبیله کنده بوده و در سال ۱۱۴ق درگذشته است.۶ تاریخ ولادت او معلوم نیست، اما از آن‌رو که زادروز وی را با ابراهیم نخعی یکی دانسته‌اند، باید متولد حوالی سال ۴۷ق باشد۷، هرچند برخی او را متولد سال ۵۰ق دانسته‌اند.۸
منابع شیعی او را از ناقلانِ حدیثِ امام سجاد، امام باقر و امام صادق علیهم السلامشمرده و مذهبش را زیدی بتری گزارش کرده‌اند.۹ کشّی روایات گونه‌گونی در ذمّ او آورده است.۱۰ در مقابل، بیشتر منابع رجالی اهل‌سنت او را به فضل و تقوا ستوده و پس از ابراهیم نخعی و ابوعامر شعبی، همتایِ حماد بن ابی سلیمان در کوفه، معرفی کرده‌اند.۱۱ میزان روایات و ناقلان حدیث از او نیز گویای همین جایگاه است. در منابع شیعی نیز روایات متعددی از او آمده است.۱۲ بعید نیست دیدگاه او در برخی مسائل اعتقادی - همچون خلافت ابوبکر و عمر - باعث شده باشد که روایات وی از
1.. أمین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۷۵، ۱۷۷؛ ذهبی، میزان الاعتدال، ج۲، ص۱۱۰؛ المزّی، تهذیب الکمال، ج۱۰، ص۱۳۶.
2.. شیخ طوسی، رجال، ص۱۱۲.
3.. همان، ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۰۸.
4.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۰۸؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳۷۲.
5.. خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۶، ص۱۷۷.
6.. شیخ طوسی، رجال، ص۱۱۲؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۰۸؛ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳۷۲.
7.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۲۰۸.
8.. ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳۷۲؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۳۱.
9.. شیخ طوسی، رجال، ص۱۱۲، ۱۳۱؛ کشّی، رجال، ص۲۳۳.
10.. کشّی، رجال، ص۱۴۲، ۱۵۸، ۲۰۹، ۲۴۰.
11.. ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۳۳۱.
12.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۹۸و ۲۷۰، ج۷، ص۳۳۰؛ و نیز نک: شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱۰، ص۷۴، ۲۵۴؛ شیخ طوسی، الاستبصار، ج۴، ص۲۸۸؛ شیخ صدوق، کتاب من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۰۹، ۱۳۷؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۹، ص۵۳ و... .
