ابوحاتم رازی^۱ - اصطلاح‌شناس بزرگ سده چهارم - تعریف شایان توجهی از مرجئه ارائه کرده است:

«مرجئه» لقب هر کسی است که ابابکر و عمر را برتر از علی بن ابی‌طالب علیه السلام می‌انگارد، همان‌سان که «شیعه» لقب هر کسی است که به برتری و فضیلت علی علیه السلام بر ابابکر و عمر قائل باشد.^۲

ویژگی بارز مرجئه - بنا به این تعریف - مقدم شمردن ابوبکر و عمر بر علی علیه السلام است و این همان ویژگی‌ای است که همه فرقه‌های اهل سنت - اعم از اهل حدیث، اشاعره، معتزله، ماتریدیه. و حتی خوارج - را از شیعه متمایز می‌سازد. ابوحاتم رازی اذعان دارد که از جمله نام‌های مرجئیان، اهل سنت و جماعت است، آن ‌هم با تمام اختلافات فرقه‌ای که با هم دارند. او از اصحاب حدیث و اصحاب رأی به عنوان دو شاخه اصلی اهل سنت یاد کرده است.^۳ در این صورت، می‌توان دریافت که واژه ارجاء در مقابل شیعه اعتقادی به‌کار گرفته ‌شده است. ‌گویی در گفتمان شیعه، ارجاء به معنای کوتاهی‌ورزی در اعتقاد به امامت بلافصل حضرت علی علیه السلام و یا تأخیر انداختن امامت آن بزرگوار بوده است.

این تعریف ابوحاتم برای ارجاء شواهد زیادی در تاریخ دارد. برای نمونه، در برخی مناظراتِ ‌مؤمن الطاق با ابوحنیفه، مرجئه در برابر شیعه به‌کار رفته است.^۴ سخن و عملکرد فضل‏بن شاذان (متوفی سال۲۶۰ق) در کتاب الایضاح نیز شاهد این نکته است. او در دسته‌بندى اولیه، شیعه را در مقابل مخالفان قرار مى‏دهد و از این مخالفان در سراسر کتاب به مرجئه یاد کرده است.^۵ فضل، نه‌تنها در مباحث کفر و ایمان، بلکه عمدتاً در مباحثی که میان شیعه و سنی اختلاف وجود دارد، از مخالفان شیعه با عنوان «مرجئه» یاد کرده است.^۶ ناشی اکبر روایت سعد را گزارش کرده که نشان از تقابلِ مرجئه و شیعه دارد.^۷ طبقه‌بندی سعدبن عبداللّه‌ در

اما تاریخ گزارش‌های گونا‌گونی از افرادی به‌دست داده که در مقابل همین نقطه مشترک، موضع‌گیری کرده‌ و در پی فرونشاندن و نادیده‌انگاشتن مقام حضرت علی علیه السلام بوده‌اند. نکته جالب توجه این که چنین افرادی عموماً با نام «مرجئه» شناسانده شده‌اند. برای نمونه، این‌که محمد حنفیه فرزندش حسن را به‌دلیل نگارش رساله‌ای در باب ارجاء^۱ نکوهش می‌کند می‌تواند معنای فروکاهش ادعا شده را نشان دهد؛ چون در این رساله عقب‌نشینی از مقام و منزلت امام علی علیه السلام از جانب حسن بن محمد حنفیه به‌خوبی روشن است.^۲ همچنین گزارش‌هایی از برخورد ابوحنیفه - به عنوان بزرگ پرچمدار مرجئه در کوفه - با ‌مؤمن الطاق نقل شده که نسبت به نقل فضایل علی‌ بن ابی‌طالب علیه السلام به ‌مؤمن الطاق خرده گرفته^۳ و یا از نتیجه مثبت مناظراتی که ‌مؤمن الطاق با برخی خوارج - در زمینه اثبات فضائل حضرت علی علیه السلام داشته - راضی نبوده است.^۴ همین‌طور ابوحنیفه، أعمش را به‌دلیل نقل فضائل حضرت علی علیه السلام نکوهش کرده^۵ و همو روایت غدیر را به‌دلیل احتمال غُلو از سوی شیعه نقل نمی‌کرده است.^۶ أعمش خودش نیز در گزارشی تاریخی گفته است که مرجئه اجازه نقل فضائل علی‌ بن ابی‌طالب علیه السلام را به او نمی‌داده‌اند.^۷ در خبری دیگر از یونس بن خباب آمده است که مرجئه پرسش از ولایت حضرت علی علیه السلام را در شب اول قبر کتمان می‌کنند.^۸ این موارد نشان می‌دهد که مرجئه و سردمداران آن، سرِ خوشی با اعتلا و بزرگی مقام حضرت علی علیه السلام ندارند.

اما آنچه در نخستین گام، از این نمونه اطلاعات تاریخی فراروی خواننده قرار می‌گیرد، تقابل دو اصطلاح شیعه و مرجئه است؛ گروه نخست برای امام علی علیه السلام منزلت و مقامی والا قائلند و گروه دوم در پی فروکاهی همین مقام برای حضرتش هستند. جست‌وجوهای بعدی، فرضیه تقابل این دو گروه را بیشتر تأیید می‌کند.