گفته‌اند مرجئه از آن‌رو به معناى نخست به‌کار رفته که - به اعتقاد هواداران آن - عمل، از حیث رتبه پس از ایمان و داخل در حقیقت آن پنداشته نمی‌شود. اطلاق این نام به معناى دوم نیز از آن‌روست که - به زعم مرجئه - معصیت به ایمان ضرر نمى‌رساند؛ بنابراین، مؤمنان به بخشش گناهان خویش امیدوار خواهند بود.۱
مرجئه با خارج دانستن عمل از دایره ایمان، بستر مناسبی برای بخشش گناهکاران فراهم کردند. بخشش یا عدم بخشش گناهکار، مسئله‌ای بود که موضع‌گیری در قبال آن، نحله‌های کلامی خوارج و معتزله را در سده دوم پدید آورد. چنان‌که مشهور است، مرجئه نیز با اتخاذِ موضع در این باب، نقاب از چهره برافکندند. به باور هواداران این رویکرد، ماهیت ایمان، گفتار و اِقرار زبانی است و آنچه در رستگاری مسلمانان نقش اساسی دارد، تنها ایمان است. امروزه این رویکرد از ارجاء که محور اساسی آن ایمان و مفهوم آن است، با نام «مرجئه کلامی» شناخته می‌شود.
آنچه به عنوان خاستگاه پیدایی رویکرد ارجاء میان اهل سنت مطرح شد، تنها نظریه مشهور است، ولی گزارش‌های دیگری نیز وجود دارد که برخی محققان را به این نگره رهنمون ساخته است که مرجئه نیز همچون خوارج و معتزله، خاستگاهی سیاسی دارند و عنوان ارجاء، افزون بر رویکرد کلامی آن، صبغه و سابقه سیاسی دارد؛ پیشینه‌ای سیاسی که به اعتقاد برخی پایه و ریشه رویکرد کلامی ارجاء است.۲ امروزه آثار نیکویی - به زبان فارسی و عربی - در واکاویی پیشینه سیاسی جریان ارجاء نگاشته شده است۳، با این همه، به نظر می‌آید، این نمونه‌ها - از آن‌رو که تنها در صدد خوانش جریان ارجاء بوده‌اند - عملاً چند جریان تاریخی را با یک‌دیگر درآمیخته‌اند. از این‌رو، در ادامه به‌اختصار به بازخوانی پس‌زمینه تاریخی جریان ارجاء اشاره می‌شود.
پس از خلافتِ ابوبکر و عمر، غائله عثمان فرآیند نهادسازی قدرت را دستخوش اختلال، تحیر و تردید و دگرگونی کرد. در رأس این تحیرِ اجتماعی، بحران مشروعیتِ خلافت، توأم با قدسی‌بودن آن مطرح بود؛ چون خلافت تا آن زمان، به عنوان جانشینی حضرت رسول صلی الله علیه و اله به
1.. نک: شهرستانی، الملل والنحل، ج۱، ص۱۶۲.
2.. نک: اسفراینی، التبصیر فی‌الدین، ص۹۰، پاورقی۲؛ Madeclung, ۱۹۹۳, v. ۵. p. ۶۰۷۶.
3.. برای نمونه، نک: جهانگیری، مجموعه مقالات: ۱۱-۴۸؛ جعفریان، مرجئه، ج۱۰، ص۱۹-۸۴؛ الحوالی، ظاهرة الدرجاء، ج۱، ص۲۳۹-۳۶۱؛ رضازاده لنگرودی، پژوهشی در مرجئه، ص۱۸۹-۲۵۶؛ فان. اس، علم الکلام، ص۲۱۹-۲۵۶.
