403
جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه

ابوسمینه، علی بن حماد، مفضل) افراد متهم به غلو‌اند. در سه روایت منقول از احمد بن ادریس نیز متهمان به غلو قمی و کوفی۱ حضور پررنگی دارند. در طریق حدیث حسین بن محمد اشعری۲ محمد بن سنان و معلی بن محمد قرار دارند که در بالا تعلق ایشان به خط متهمان به غلو بیان شد. احمد بن محمد عاصمی اصالتاً کوفی، ولی ساکن بغداد بوده که احادیث مشایخ کوفی را در بغداد نقل می‌کرده است. احتمالاً کلینی وی را در بغداد دیده است. در دو روایت وی، فرد معروف به متهم به غلوی وجود ندارد.

بر این اساس، می‌توان دریافت که کلینی در اخذ احادیث خلقت نوری اهل بیت علیهم السلامهم از بزرگترین شیخش یعنی علی بن ابراهیم عبور کرده و هم محدودیت‌هایی را که خط احمد بن محمد بن عیسی در نظر داشته نقض کرده است. وی در این توسعه و تسهیل، تابع مشایخی همچون علان کلینی و احمدبن ادریس قمی بوده است.

خط احمد بن محمد بن خالد البرقی

احمد بن محمد بن خالد برقی و پدرش در طریق هیچ یک از احادیث خلقت نوری اهل بیت علیهم السلامقرار ندارند. در محاسن حدیثی ‌‌‌‌درباره خلقت نوری اهل بیت علیهم السلامیافت نشد. با این‌همه، او در این کتاب بابی را به خلقت مؤمن از نور خداوند اختصاص داده و در آن از جمله حدیثی را به طریق محمد بن سنان از مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام نقل کرده که از خلقت «مؤمن» از نور عظمت و جلال کبریای خداوند سخن می‌گوید.۳ روشن است که این حدیث فضیلت اختصاصی‌‌ای را برای اهل بیت علیهم السلاماثبات نمی‌کند.

نتیجه

متهمان به غلو در مدرسه کوفه چه منفرداً و چه به‌صورت جریانی و زنجیره وار در نقل احادیث خلقت نوری اهل بیت علیهم السلامنقش بسزایی ایفا کرده‌اند، اما افزون بر آنها، محدثان برجسته کوفی و نیز محدثان معمولی و در عین حال توثیق شده نیز به طرقی غیر از طریق متهمان به غلو این احادیث را نقل کرده‌اند.

1.. همان، ص‌۴۴۱، ح۵.

2.. همان، ح۷.

3.. برقی، المحاسن، ص‌۱۳۱.


جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
402

اسماعیل بن مرار نقل کرده است. عمده روایت او را پسرش علی بن ابراهیم نقل کرده است. بیشترین روایات علی بن ابراهیم را در کتب اربعه، کلینی نقل کرده است.

ابراهیم بن هاشم و پسرش در طریق هیچ‌یک از روایات خلقت نوری اهل بیت علیهم السلامقرار ندارند. این امر می‌تواند از بدبینی آنها به راویان این قبیل احادیث سرچشمه گرفته باشد. جالب است که در کتب اربعه ابراهیم بن هاشم از محمد بن سنان تنها سه روایت نقل کرده، در حالی‌که احمد بن محمد بن عیسی ۳۵۱ روایت از محمد بن سنان نقل کرده است. بر این اساس، می‌توان نتیجه گرفت که از دو خط اصلی انتقال حدیث به قم، خط احمد بن محمد بن عیسی پذیرش بیشتری نسبت به احادیث خلقت نوری و شاید بالملازمه دیگر احادیث امام‌‌‌‌شناسی والامرتبه داشته است. محدودیت خط ابراهیم بن هاشم می‌تواند از گرایش او به امام‌‌‌‌شناسی پایین مرتبه هشام بن حکم سرچشمه گرفته باشد.

البته، در پایان این زنجیره کلینی قرار دارد که بر حسب شمارش کنونی نه روایت از روایات خلقت نوری اهل بیت علیهم السلامرا نقل کرده است. روشن است که کلینی این روایات را از غیر طریق علی بن ابراهیم نقل کرده است. در میان زنجیره بالارونده راویان خلقت نوری اهل بیت علیهم السلامدر الکافی، هم متهمان به غلو اخراجی از قم همچون سهل بن زیاد و ابوسمینه، حسین بن عبیداللّه بن سهل حضور دارند و هم متهمان به غلو کوفی همچون مفضل و محمد بن سنان و هم افراد مجهولی نظیر عمران بن اسحاق الزعفرانی. کلینی روایات خلقت نوری را از طریق مشایخی همچون احمد بن محمد عاصمی۱ احمد بن ادریس۲ و علی بن محمد علان کلینی۳ محمد بن یحیی عطار۴ و حسین بن محمد اشعری۵ نقل کرده است.

پیش‌تر گفتیم که علی بن محمد بن علان کلینی بیشترین احادیث خود را از متهمان به غلوی همچون سهل بن زیاد، صالح بن ابی حماد رازی و اسحاق بن محمد بن احمد نخعی نقل کرده است. تمام افرادی که در طریق حدیث نخستین مخلوق منقول از وی۶ قرار دارند (سهل بن زیاد،

1.. کلینی، الکافی، ج۱، ص‌۳۸۹، ۴۰۲.

2.. همان، ص‌۴۴۲و۵۳۱.

3.. همان، ص‌۴۴۱.

4.. همان، ص‌۲۰۳و۵۳۱.

5.. همان، ص‌۴۴۱، ح۷.

6.. همان، ص‌۴۴۱.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 35632
صفحه از 572
پرینت  ارسال به