391
جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه

حدیث خلقت نوری خاص پیشین است.۱ با توجه به توثیق راویان بعد از او مشکلی در انتساب این روایت به او وجود ندارد.

یعقوب بن یزید الانباری، که تا زمان امام هادی علیه السلام زنده بوده است ۱۲۵ روایت در الکافی دارد. وی راوی سه حدیث خلقت نوری خاص پیشین است.۲ در هر سه روایت، راویان بعد از او بر اساس معیارهای رجالی، افراد موثقی‌‌اند و از همین‌رو، انتساب نقل این روایت به یعقوب بن یزید اشکالی ندارد.

سدیر صیرفی، دو روایت خلقت نوری خاص پیشین۳ نقل کرده که با توجه به مورد وثوق بودن بودن راویان بعد از او در هر دو روایت می‌توان انتساب نقل این دو روایت را به او مسلّم و پذیرفتنی دانست. او ۷۷ روایت در کافی دارد.

عبدالرحمن بن الحجاج، یک روایت خلقت نوری خاص نقل کرده است.۴ وی دوران امامت امام رضا علیه السلام را درک کرده و نزدیک به ۲۷۰ حدیث در الکافی دارد.

الحسن بن علی بن فضال، متوفای ۲۲۴ق، که ۷۵۶ حدیث در کافی دارد و یک حدیث خلقت نوری خاص پیشین، نقل کرده است.۵ همه راویان بعد از او در این روایت، ثقه‌اند.

اسحاق بن غالب، (دارای ۷ روایت در کافی) یک روایت خلقت نوری خاص پیشین را نقل کرده۶و نجاشی نیز او را توثیق کرده است.۷

حسن بن محبوب، متوفای ۲۲۴ق که ۱۸۲۷ روایت در کافی دارد، راوی دو روایت نوری خاص پیشین است.۸ روایت نخست او که در الکافی آمده به طریق راویان ثقه به دست ما رسیده است. اما در طریق روایت دیگر او در تفسیر قمی افراد مهملی چون احمد بن محمد شیبانی، محمد بن احمد بن بویه، عبداللّه بن محمد تفلیسی قرار دارند و نیز محمد بن سلیمان، دیگر

1.. شیخ صدوق، کمال الدین، ج۱، ص‌۲۷۴.

2.. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص‌۱۸۰؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ج‏۱، ۲۷۵؛ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص‌۳۹۶.

3.. شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص‌۳۹۶؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج‏۲، ص‌۳۱۲-۳۱۳.

4.. شیخ صدوق، معانی الاخبار، ص‌۳۹۶.

5.. همان.

6.. کلینی، الکافی، ج۱، ص‌۲۰۳-۲۰۴.

7.. نجاشی، رجال، ص‌۷۲.

8.. کلینی، الکافی، ج۱، ص‌۲۰۳؛ قمی، تفسیر القمی، ج۲، ص‌۲۲۸.


جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
390

اهل‌بیت علیهم السلاماست که بیش از ۳۰۰ حدیث در الکافی دارد. روایتی که وی نقل کرده ۱ دال بر خلقت نوری خاص پیشین است. از آنجا که وی این حدیث را از امام سجاد علیه السلام نقل کرده احتمال دارد که از میان راویان غیر متهم به غلو، او نخستین فرد معروفی بوده که در کوفه حدیث خلقت نوری را نقل کرده است. این روایت را عمروبن ثابت ابی مقدام (دارای ۱۰ روایت در الکافی)۲ از ابوحمزه ثمالی نقل کرده است. طبق نظر آیت‌اللّه خویی، عمرو بن ثابت، یک راوی معروف و پرروایت و ثقه است.۳ پس از عمروبن ثابت، ابوسعید عصفری عباد بن یعقوب (دارای ۸ روایت در الکافی) قرار دارد. آیت‌اللّه خویی پس از نقل سخنان رجالیان متقدم به این نتیجه رسیده که ابوسعید عصفوری ثقه بوده است.۴ بعد از ابوسعید عصفوری در سند این روایت محمد بن حسین زیات همدانی از بزرگان روات قرار دارد که راوی یک حدیث نوری خاص پیشین۵ نیز هست. بر این اساس، این روایت را می‌توان صحیح دانست و از آنجا که راویان بعد از ثابت بن دینار همگی قابل اعتماد‌‌ند انتساب این قول به ثابت بن دینار پذیرفتنی است.

عمربن اذینه، که دارای ۴۸۵ روایت در الکافی است دو روایت خلقت نوری خاص پیشین را نقل کرده است.۶ منابع رجالی او را با اختلاف کوفی یا بصری یا مدنی دانسته‌اند، اما نجاشی او را «شیخ اصحابنا البصریین» خوانده است.۷

حدیث نخست به‌لحاظ معیارهای علم رجال معتبر است و اگر دو متهم به غلو در طریق آن، یعنی محمد بن سنان و محمد بن عیسی بن عبید را حذف کنیم، باز به دلیل آن‌که در طریق حدیث در طبقه این دو فرد، راوی دیگری حضور دارد، می‌توانیم بگوییم از غیرطریق متهمان به غلو به‌دست ما رسیده است. در حدیث دوم نیز راویانی که پس از عمروبن اذینه قرار دارند، یعنی حماد بن عیسی، یعقوب بن یزید و سعد بن عبداللّه و علی بن الحسین بن بابویه همگی از راویان دارای توثیق‌اند. بدین ترتیب برای انتساب این نقل به عمروبن اذینه طریق معتبری وجود دارد.

حماد بن عیسی، متوفای حدود ۲۰۸ که بیش از ۸۰۰ حدیث در کافی دارد، راوی یک

1.. کلینی، الکافی، ج۱، ص‌۵۳۱.

2.. ابن غضائری، الرجال، ص‌۷۳.

3.. خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص ۷۴.

4.. همان، ج۹، ص‌۲۱۹.

5.. شیخ صدوق، کمال الدین، ج۲، ص‌۳۳۶.

6.. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج‏۲، ص‌۳۱۳؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ج‏۱، ص‌۲۷۵

7.. نجاشی، رجال، ص‌۲۸۳.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 36033
صفحه از 572
پرینت  ارسال به